Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Side 25

HEIMA OG HEIMAN
15
menn fyrir þegar landnámsmenn komu, í kríngum árið 874: „þeir er
norðmenn kalla papa“. Ekki verður ráðið af Islendíngabók að norræn-
ir menn og papar hafi þó hist að máli, heldur hafi hinir síðarnefndu
hypjað sig á burt þegar þeir sáu að hér var að verða ólíft fyrir örtröð;
„og létu eftir bækur írskar og bjöllur og bagla,“ segir Ari „og af því
mátti skilja“ heldur hann áfram „að þessir menn voru írskir“. Með
öðrum orðum, þeir voru taldir írskir vegna þeirra gripa sem þeir létu
eftir, m. a. bóka. En hver gat sagt að þetta væru írskar bækur? Ætli
það hafi ekki staðið aftarlega í Ingólfi að lesa þær? Hafi menn verið
í för, vanir að ræna bjöllum í mörgum löndum, og þannig mátt kallast
sérfræðíngar í bjöllum, munu þeir að vísu fljótt hafa séð hvað voru
írskar bjöllur, því mér vitanlega hafa hvergi verið hafðar ferstrendar
bjöllur nema á írlandi. Þá víkur sögunni að böglunum. Bagall er eitt
embættismerki biskupa og ábóta, og borinn aðeins þegar mikið er við
haft; ég veit þess ekki dæmi að slíkt einkennismerki sé borið af lægri
klerkum — þetta er að upphafi hirðisstafurinn. Orðið bagall er
írska. Það er merkilegt séráparti að nafnið á hirðisstaf rómversku
kirkjunnar skuli komið í íslenskt mál úr írsku, en ekki t. d. túngu þess
lands þar sem fyrstur biskup okkar innlendur var upplærður, þýskunni,
og heita þá eitthvað í líkingu við krummstab; eða úr latínunni sem
útlendir biskupar, þjónandi hér fyrst eftir kristnitöku, mundu hafa not-
að, cruciarius. Mér þykir næstum merkilegra að hitta í íslensku hið
írska orð um þennan grip en hitt að íngólfur og þeir skyldu hafa fund-
ið hér sjálfan gripinn, og ekki einn bagal heldur marga, árið 874, — en
þessum fundi trúi ég nefnilega ekki þó einhver ráðvandur og sannorð-
ur maður hafi sagt Ara 250 árum seinna. Ég trúi því ekki að hér hafi
neinn biskup rómversku kirkjunnar alið manninn fyrir landnámstíð,
hvað þá heldur margir. Og hitt jafnósennilegt að írar hafi flutt híng-
að bagla án biskupa.
Satt best að segja hef ég litla trú á að nokkur maður á íslandi hafi
á 12. öld vitað hvað hér fanst eftir íra árið átta hundruð og eitthvað.
Ég stórefast um að hér hafi verið nokkur nýlenda írskra papa þegar
norðmenn bar að landi. Mér þykir trúlegra að svo greinagóð og mjög-
skrifandi klerkastétt sem hin írska hefði í bókum haldið því til haga ef
hér hefði nokkurntíma verið írskt aðsetur að marki. En þeir hafa kom-
ið hér; og einhverjar minjar þeirra eða vegsummerki hafa eflaust fund-