Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Side 34

24
TÍMAKIT MÁLS OG MENNINGAR
breyta fyrir þá sök frumskilningi sínum. Þegar á æskuárunum varð líf
hans að frelsisbarátlu til að losna frá umhverfi, þar sem örugg kyrrðin
ætlaði að þrúga hann niður. En flóttinn þaðan kom honum engan veg-
inn til að standa hlutlaus álengdar. Hann kastast einungis nauðugur
eða viljugur frá bernskuumhverfi sínu út í glundroða og ringulreið.
Það er gelgjuskeiðsbreyting unglingsins, en það er líka annað og
meira. Það er viðnám heillar kynslóðar gegn umbrotum tímans, sem
bar menn frá öryggi og framvinduhug nítjándu aldar til heimsstríða
og almenns óróa tuttugustu aldarinnar. Að nokkru leyti má vel skil-
greina áköf viðbrögð Lagerkvists við vandamálum lífsins sem tilraun
til endurglöggvunar á nýjum og framandi heimi.
Segja má, að æskuljóð Lagerkvists séu fyrsta örvæntingarviðbragð
manns, sem lifir heimsstyrjöld og finnur hina gömlu, traustu tilveru
sína hrynja til grunna. Það er skáldskapur, sem brýtur erfðavenjuna af
því vægðarleysi, að fólki, sem hafði ekki jafnnæma kennd og Lagerkvist
fyrir hræringum tilverunnar, hlaut að þykja hann afkáralega öfga-
kenndur. Jafnvægi er þar ekkert. Stundum getur hann verið sem van-
máttugt hróp um eymd mannlífsins, en jafnframt getur þar birzt manni
villt, frumstæð ást til lífsins er þvingar með angist sinni sterkari lífs-
nautn út úr tilverunni en hamingjan getur veitt. Það er taugaáfallsskáld-
skapur, sem neitar sér ekki um nein meðul til að sýna, hvernig lífið
leikur á strengi næmra tauga. Formið er mjög expressjónskt. Mishljóm-
arnir brjótast út í nöktum styrkleika. Ljóðasafn eins og Ángest (Ang-
ist) á þess mýmörg dæmi. Ljóðlist í venjulegri merkingu á þar ekki
inikið rúm. Eins er háttað leikritum þeim, sem koma frá Lagerkvist á
þessum tírna. Þau eru sviðsett útrás þjáninga tilverunnar, en ekki leik-
rit eins og fólk er vant að hugsa sér þau. Við getum tekið sem dæmi
Himlens hemlighet (Leyndardómur himnanna) í safninu Kaos. A leik-
sviðinu sést einfaldlega skiki af hnetti, þar sem nokkrir menn eru á
strjálingi. Hver fæst við sitt, enginn þeirra hefur neinn áhuga á hinum.
Stúlka reynir örvílnuð að finna á hljóðfæri sínu þann streng, sem ekki
finnst, en verður að finnast. Á bak við slítur maður höfuðið af einni
brúðunni eftir aðra. Það er stílfærð afskræmismynd af lífinu. Aðeins
ein mannvera er öðruvísi en hinar. Það er unglingur, sem stöðugt geng-
ur í milli og spyr, hvað allt þetta eigi að þýða. Að lokum gefst hann
upp og varpar sér burt af þeim hnetti, þar sem mennirnir eru stirðnað-