Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Page 37

PAR LAGERKVIST
27
við fáum tilefni til að virða fyrir okkur, talar öðru málí: Onda sagor.
Hér kynnumst við líka sumum römmustu og bitrustu ádeilusögum Lag-
erkvists. Hin þekktasta er líklega Hissen som gick ned i helvete, (Lyftan
sem gekk niður í víti l, er hefur að geyma uppljóstrun, kynngimagnaða
og djöfullega í tvennum skilningi, á heimskulegri grunnfærni brodd-
horgarafrúar og elskhuga hennar gagnvart afleiðingum af hjúskapar-
hroti þeirra. Það, sem gerir ádeilur Lagerkvists áhrifamestar, er sá hlær
blákaldra staðreynda, sem á þeim er. Hann hefur átt sér að læriföður
þann mann, sem alið Iiefur hvað dýpsta mannfyrirlitningu af rithöf-
undum, Englendinginn Swift. Onda sagor er þó síður en svo dökk bók
í alla staði. Þar er til dæmis að finna söguna um Lindgren, kryppling-
inn, sem getur ekki dregizt áfram nema einungis með því að nota hand-
leggina, en er þó þakklátur lífinu. Frásögnin kann að vera siðræn í
áorkan enda þótt höfundurinn hafi ekki fremur en hitt ætlað sér að
koma fram sem siðameistari. En hún sýnir eina hlið Lagerkvists, er oft
kemur fram: Samúð hans með hinu óhrotna fólki, þeim mönnum, sem
þola óumræðilega fátækleg örlög án þess að kvarta, jafnvel þakklátir
guði fyrir hans óskiljanlegu ráðstöfun. Engu minni en samúð Lagerkvists
með hinu óbrotna fólki er virðing hans fyrir hinum heittrúuðu. Hann er
ekki einn af þeim, sem halda að það sé fínna að efast en trúa. Áhrifa-
mikil frásögn í Onda sagor segir frá Jóni frelsara, vesalings fáráðlingi,
sem hyggur sig kjörinn til að frelsa mennina. Hann ferst, þegar fá-
tækrahælið brennur og hann æðir inn í eldhafið til að bjarga sveitar-
limunum, en veit ekki, að þeim var áður bjargað. Hann er á engan hátt
gerður hlægilegur. Andi hans er svo brennandi, að það er næstum því
rökrétt nauðsyn, að eldur verði honum að bana.
Virðing Lagerkvists fyrir einfeldninni og trúarvissunni er ef til vill
aðeins arfur frá heimili hans. Báðum foreldrunum er lýst þannig. Son-
urinn Par var þeim frábrugðinn. Vera kann, að hann liafi erft meira af
hinu hvikula lundarfari móðurafa síns, sem lifði að sögn skáldsins æsku
sína og elli fyrir guð einan, en á manndómsárunum var sem rynni á
hann berserksgangur, og þá afneitaði hann allri trú. Að minnsta kosti
finnst Lagerkvist trúaráhugi foreldranna ætla að kæfa sig, og hann brýzt
undan honum. Þrátt fyrir það heldur hann áfrani að bera inikla virð-
ingu fyrir fólki. sem er einfalt og guðhrætt. Ef til vill er það sökum
þess, að hann, órór í skapi, vildi feginn vera í þeirra hópi. Vera má