Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Page 42

32
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
töluvert litrík frásögn af hirðlífi á endurreisnartímabilinu, og því
kannski aðgengilegri en fyrri Irækur Lagerkvists. En bókin er einnig
full af táknmáli, mætti jafnvel segja um of. Aðalsöguhetjan, dvergur-
inn, er í senn maður og tákn. Eins og böðullinn er bann persónugerv-
ingur vonzkunnar, en þó annarrar tegundar. Stefna hans er dauðinn,
en ekki þesskonar dauði, sem safnar mönnum inn í eilífðina. heldur hið
lifandi dauða, hið alófrjóa, það sem aðeins á sér eitt takmark, að sjá
allt annað jafnlífvana og sál sín sjálfs. Undirrót tilveru hans er til-
gangsleysið. Að ýmsu leyti grannskoðar hann mennina miklu nákvæm-
ar en þeir geta gert sjálfir. Hann veit, að það verður ekki sérlega mikið
úr háleitum áformum þeirra, að hverri góðri hugsun fylgir þegar í
stað önnur slæm, að á eftir stundarhrifningu fer jafndjúp ólund. En
um leið furðar hann á þessari undarlegu tvöfeldni með mönnunum, þar
sem hann er alltaf samur og jafn. Og hin fránu rannsóknaraugu hans
ná aðeins til þess, sem jarðarinnar er. Stjörnurnar getur liann aldrei
séð. Þetta, að hann skilur ekki, að sjónarsvið mannanna nær út fyrir
jörðina, veldur að lokum falli hans. En hann tekur þolinmóður út refs-
ingu sína. Brátt mun aftur koma að því, að húsbóndinn þarfnist hans,
að hann fái aftur að koma út í dagsbirtuna. — Þannig endar hin síð-
asta mikla hljómkviða Lagerkvists, þar sem ofin eru saman tvö temu,
mennirnir og hið illa, mennirnir og möguleikarnir, sem í þeim búa.
Lagerkvist hefur sagt á einum stað, að við gétum gleymt lífinu, en lífið
gleymi engu. Það er til alls staðar, öllum stundum og óskipt. Hér er
eins og hann freisti þess að líkja eftir lífinu sjálfu, tjá það frá sem flest-
um sjónarmiðum, jafnt í illsku þess og gnótt.
í Dvargen hefur Lagerkvist gengið úr bardaganum og helgað sig á
ný listinni einni. Hann hefur sagt skilið við menningarvandamálin og
sér aftur manninn einan, eins og hann er æ og ævinlega. Hann virðist
nú jafnan sækjast eftir því að láta verk sín gerast á liðnum tíma. I síð-
ustu bók sinni hverfur hann aftur á fyrstu öld kristninnar. Hetja henn-
ar er Barrabas, maðurinn, sem var látinn laus í stað Jesú. Hann er
grófgerður og ruddalegur afbrotamaður. Tilfinningalíf hans er einfalt
og frumstætt, einkennt af því hatri, sem hefur verið dagleg næring hans
siðan hann fæddist. En daginn, sem hann losnar úr fangelsinu og sér
hinn undarlega mann, sem á að krossfesta í hans stað, fáráðlinginn,
sem gekk um og kenndi, að mennirnir ættu að elska hverir aðra , þá