Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Side 77

JARÐVEGUR OG RÆKTUN
67
má raunar heita ómögulegt við venjulega ræktun í stórum stíl. Það hafa að vísu ver-
ið gerðar tilraunir til að „bera á“ kolsýru þ. e. auka kolsýrumagn loftsins umhverfis
jurtirnar, en án verulegs árangurs. Vísindamenn í Sovétríkjunum telja þó núna að
þessum möguleika eigi að gefa meiri gaum.
Nokkur hluti þeirrar orku, sem jurtimar nota til þess að framleiða hin lífrænu
efni sín úr ólífrænum hráefnum, breytist í hita. Jurtimar þurfa því kælingu eins og
hver önnur vél sem erfiðar. Þessa kælingu fá þær með uppgufun vatns frá blöðunum.
Uppgufunin hefur um leið þau áhrif að vökvastraumur myndast frá rótunum upp
stöngulinn eða stofninn til blaðanna og ber með sér næringarefni frá jarðveginum.
Aðeins Vi hluti eða 25% þess lífræna efnis sem ræktaðar jurtir, svosem komteg-
undir og garðjurtir mynda, er nothæft sem fæði til manneldis. Jurtirnar nota sjálfar
til brennslu um það bil helming þess orkuríka efnis sem þær framleiða. Miðað við
þá orku sem jurtirnar nota til framleiðslu sinnar kemur því aðeins % eða 12%%
fram sem efni nothæft til manneldis. Þrír f jórðu hlutar af efni jurtanna er úrgangur
eins og t. d. hálmur, rætur o. fl. Þetta úrgangsefni má ekki fara til spillis. Bezta notk-
un þess er til skepnufóðurs. Skepnumar, húsdýrin, eru sú lifandi verksmiðja sem
breytir úrgangsefnum og aukaefnum frá akuryrkju og garðyrkju í lífrænt efni sem
mennirnir geta notað til fæðis. Hér rekum við okkur aftur á það sama: Skepnurnar
skila aðeins % af þeirri orku sem þær fá í fóðrinu sem fæðu eða öðru nothæfu efni
handa mönnum. Hitt er úrgangur, nefnilega saur, þvag og kolsýra sem myndast við
öndunina. Urgangsefnin frá dýrunum hafa að geyma öll steinefnin sem þau fengu í
fóðrinu og þessi steinefni verður aftur að gera aðgengileg sem næringarefni fyrir
jurtirnar.
Við getum skipt frumefnunum í tvo hópa eftir því hvort þau koma fyrir sem hluti
af lifandi líkömum þ. e. eru nauðsynleg fyrir lífið, eða ekki. Hin lífsnauðsynlegu
frumefni eru hérumbil 1%% af þunga allrar jarðskorpunnar að meðtöldu vatni og
lofti. Kolefni sem er eitt aðalefnið í öllum lifandi verum nemur 0,4% af þyngd jarð-
skorpunnar. Fosfór sem er eitt allramikilvægasta efnið í líkömum okkar, er t. d. að
finna í öllum þýðingarmiklum líffærum t. d. beinum og taugavef og í heilanum,
nemur aðeins 1% miljónasta af hundraði eða 15 milligrömmum í hverju tonni jarð-
skorpunnar til jafnaðar. Af þessu sést að ef öll úrgangsefnin frá h'fsstarfsemi manna
og dýra héldust í óhreytu formi, þ. e. ef engin rotnun yrði, þá myndu öll híologiskt
mikilvæg efni safnast fyrir sem úrgangsefni og lífið deyja.
Jurtirnar geta aðeins notað ólífræn efni sem næringu, en úrgangsefnin frá lífs-
starfsemi dýranna eru lífræn. Smálífverur jarðvegsins, gerlarnir breyta lífrænum
efnasamböndum í ólífræn steinefni aðgengileg fyrir jurtirnar. Gerlarnir eða bakterí-
umar mega því teljast millistig og tengiliður dýraríkisins og jurtaríkisins.
Jórturdýr eins og t. d. kýrin geta hagnýtt eggjahvítufátæk næringarefni og byggt
upp af þeim eggjahvíturík efni. Melting þeirra er að talsverðu leyti framkvæmd af
sveppum og gerlum í vömbinni og þau geta því melt sellulósu. Dýr með einfaldara
meltingarkerfi eins og t. d. hestar, svín og fuglar þurfa að fá eggjahvíturíka fæðu.
Það er samt hagkvæmara að gefa nautpeningi nokkuð af eggjahvíturíku kjarnfóðri
auk grunnfóðursins sem auðvitað á að vera hey, gras og annað grænt fóður. Sérstak-