Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Síða 88

78
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sig, rækta ekkert á því. Fyrsta árið vex ýmiskonar illgresi — tvíær grös og landið er
ekki að neinu gagni, nema lítilsháttar til beitar. Á öðru ári yex mikill gróður af
húsapunti, sem getur gefið talsverða heyuppskeru. Þriðja árið gefur venjulega enn
betri heyfeng, en f jórða árið mjög lítinn. Þar sem fjölær grös vaxa myndast grasrót.
Grösin hafa trefjarætur og renglur þeirra dreifa sér um jarðveginn í lárétta stefnu.
Iiúsapuntur er skriðult gras og neðanjarðarstönglar hans þurfa mikið súrefni til að
anda. En lífrænar jurtaleifar, sem safnazt hafa í jarðveginn efst, eyða öllu súrefni.
Skilyrðin eru orðin svo loftfælin að húsapuntur getur ekki haldizt við, en önnur grös
sem gefa mjög lítinn afrakstur koma í staðinn. En jarðvegurinn hefur nú aftur fengið
sína kornóttu byggingu og er hæfur til plægingar á ný. Sáðskipti með þessari aðferð
krefjast mjög mikils landrýmis. Hvíldar- og grastíminn er allt of langur.
Húmus sem hefur bindikraft, eða virkur húmus, myndast við fyrsta stig rotnunar
lífrænna efna. Þessi húmus getur orðið óvirkur við það að áhlaðið kalsíum hverf-
ui eða skiptist fyrir ammoníum jóna eða loftkærar bakteríur eyða honum algjörlega.
Þegar húmusinn er horfinn þarf jarðvegurinn að fá nýtt lífrænt efni til þess hann
myndist aftur. Þetta er eitt af höfuðatriðunum við alla ræktun. Lífrænn áburður er
nauðsynlegur fyrir jarðveginn. Jörð sem húsdýraáburður er borinn á verður betri til
ræktunar. Það vita allir bændur. En þar fyrir er húsdýraáburður einn ekki trygging
fyrir góðri uppskeru.
Húmusinn myndast við starfsemi loftfælinna baktería. Þær breyta lífrænum efnum
i önnur einfaldari lífræn efni. Eitt af fyrstu samböndunum sem myndast er húmus-
sýra. Það er fyrsta stigið í myndun þeirrar tegundar af húmus sem hefur sementverk-
un. Virkur húmus er í raun og veru úrgangsefni frá lífsstarfsemi loftfælinna baktería.
En það er algilt lögmál að engin lífvera getur lifað á sínum eigin úrgangsefnum.
Urgangsefni eins hóps lífvera getur aftur á móti verið fæða og orkugjafi lífvera af
ólíkum stofni og með ólíka lífsstarfsemi. Kolsýra er t. d. úrgangsefni frá efnaskiptum
manna og dýra. Dýr og menn geta því ekki notað kolsýru sem orkulind eða fæðu, en
það geta grænar jurtir aftur á móti. Á sama hátt geta loftkærar bakteríur notað húm-
usefni þau sem eru úrgangsefni loftfælinna baktería.
Af þessu verður ljóst að áburðarlaus akur í hvíld getur ekki myndað virkan húmus
eða komótta byggingu. En hvað skeður ef húsdýraáburður er borinn á?
Til þess að not verði að húsdýraáburði þarf nauðsynlega að plægja hann niður,
svo hann blandist moldinni vel. En með því móti skapast góð skilyrði fyrir starf lojt-
kœrra baktería, en ekki húmusmyndun. Reynslan hefur sýnt að 80% af húsdýra-
áburði sem borinn er á að vorinu breytist í steinefni yfir sumarið, þ. e. mjög lítill
húmus safnast fyrir í jarðveginum.
Þegar húsdýraáburður rotnar myndast mikið af ammóníumkarbónati. Húmus sem
verður til úr mykju er því ekki virkur húmus. Hann leysist auðveldlega í vatni.
Við loftkæra sundurgreiningu lífrænna efna myndast húmínsýra. Þar sem þetta er
úrgangsefni frá loftkærum bakteríum verkar það sem eitur á þær. Ammoníak sem
myndast við starfsemi bakteríanna er sömuleiðis eitur fyrir þær. Bezta ráðið til að
hindra gerjun í sýnishorni af mold er einmitt að bæta í það 0.1% af ammoníaki. Þeg-
ar loftkærar bakteríur kljúfa lífræn efni mynda þær sem sagt bæði húmínsýru og