Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Blaðsíða 42

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
á borð við þá, sem hér tíðkaðist, hafa
verið almenn. En við nánari athugun
kemur tvennt í ljós. Einstakir höfund-
ar á Norðurlöndum sóttust eftir ís-
lenzkum sögum til að fylla eyðurnar
í forsögu þjóða sinna, og á hinn bóg-
inn var ýmsum íslenzkum sögum snú-
ið í kvæði, enda var kvæðaskemmtun
og dans almennur með nágranna-
þjóðum vorum. Skal nú ekki látið
bíða lengur að gera einhverja grein
fyrir útflutningi íslenzkra sagna til
frænda vorra, áður en tungurnar
greindust til hlítar.
Fyrsta skráða sagan, sem berst til
útlanda, að því er bezt verður vitað,
er Hrómundar saga Gripssonar.
Hennar verður vart í Noregi seint á
12. öld. Saga þessi hefur ekki varð-
veitzt í upphaflegri mynd, en af henni
voru ortar rímurnar Griplur, og eftir
rímunum var rituð sú Hrómundar
saga, sem vér þekkjum nú. Hrómund-
ar saga var einhver fyrsta sagan, sem
sett var saman hér á landi. Hún má
heita jafnaldra íslendingabókar Ara
fróða, en þó var sagan nokkrum vetr-
u::r eldri. Um upphaf sagnaritunar á
íslandi verður einkum vitað af orðum
Snorra Sturlusonar í formálum þeim,
er hann reit að Heimskringlu og Ólafs
sögu helga. í Heimskringlu segir
Snorri, að Ari hafi fyrstur manna á
íslandi ritað fræði á norrænu, og af
orðum Ara sjálfs í íslendingabók
sést, að hann hefur samið þá bók á
árunum 1122—1133. En í formálan-
um að Ólafs sögu helga segir Snorri,
að ísland liafi verið byggt meira en
tvöhundruð vetra tólfræð, áður menn
tæki hér sögur að rita. Snorri mun
hér miða við upphaf landnámsaldar,
eins og annars staðar er gert í ís-
lenzkum fornritum, þegar miðað er
við byggð landsins. Auðsætt er, að
Snorri á við sitt hvað með orðunum
,fræði‘ og ,sögur‘. Nú vill svo vel til,
að vér getum með líkindum ráðið í,
hverjar þær sögur voru, sem menn
tóku hér að rita, þegar liðin voru
rösklega tvö hundruð og fjörutíu ár
frá upphafi landsbyggðar. Heimildin
um það er Þorgils saga og Hafliða.
Segir sagan svo frá, að árið 1119 var
haldið brúðkaup vestur á Reykhólum
við Breiðafjörð, og var þar meðal
annars skemmt með sögum. Eins og
ég mun sýna fram á, munu þær sögur
hafa verið ritaðar og lesnar upphátt
til skennntunar veizlugestum. Árið
1119 er því eitt mesta merkisár í sögu
íslenzkra bókmennta. Þá er fyrst tek-
ið að rita hér sögur, og um leið hefst
hér sú sagnaskemmtun, sem stóð með
þjóð vorri óslitið um margar aldir.
Sagnamennirnir á Reykhólum voru
tveir. Annar var Hrólfur bóndi í
Múla á Skálmarnesi, en hinn var Ingi-
mundur prestur Einarsson á Reykhól-
um. Ingimundi presti er svo lýst í
sögunni, að hann hafi verið „fræði-
maður mikill og fór mjög með sögur
og skenmiti vel kvæðum. Góð kvæði
gerði hann sjálfur og þá laun fyrir
136