Tímarit Máls og menningar - 01.12.1967, Page 107

Ú rklippur
frœSimannaheiðri og sýnir með glöggum
dæmum hversu rökfœrsla þeirra er losara-
leg og hve mjög þeir hneigjast til að gera
of mikið úr einstökum atriðum. Hér verður
nú birtur til fróðleiks og skemmtunar lung-
inn úr þessu bréfi.
Geðlækningar og sálarfræði eru bersýni-
lega nátengd. Tengsl læknisfræði og sálar-
fræði verða leikmanni auðsærri eftir lest-
ur bókarinnar, sem getið var í síðasta
Reykjavíkurbréfi og Moran lávarður skrif-
aði um Churchill. Þau tengsl verða ekki
síður ljós af annarri bók, sem nokkra at-
hygli vekur, þar sem Sigmund Freud, höf-
undur sálgreiningarinnar, og William Bul-
lit, fyrrv. sendiherra Bandaríkjanna, rita
um Woodrow Wilson, forseta Bandaríkj-
anna á meðan fyrri heimsstyrjöldin stóð
og aðalhöfund Þjóðabandalagsins sáluga.
Bók þeirra mun þegar vera komin út í
Bandaríkjunum og fyrsti kafli hennar birt-
ist í janúarhefti brezka tímaritsins En-
counter. Það er óneitanlega skrítinn sam-
setningur. Wilson var á sínum tíma mjög
umdeildur maður, og enn hneigjast menn
auðsjáanlega ýmist til blindrar aðdáunar
á honum eða harðrar gagnrýni. Freud ját-
ar sjálfur, að hann hafi ætíð verið lítt
hrifinn af Wilson en telur sig þó sýna hlut-
leysi í mati á honum. Bókin er rituð fyrir
hér um bil 30 árum og hefur legið í hand-
riti síðan, því að ekki þótti við eiga að
gefa hana út meðan síðari kona Wilsons
væri á lífi.
Freud, sem fyrir löngu er látinn, nýtur
nú viðurkenningar fyrir sálgreiningarvís-
indi sín. Vafalaust hefur hann bent á
margar athyglisverðar áður ókunnar stað-
reyndir í sálarlífi manna. Það er vissulega
flókið og margþætt efni við að eiga. En
sjálfur hélt hann því fram, að hann væri
einungis upphafsmaður nýrra aðferða til
að varpa ljósi í hugarfylgsni, sem líkja
mætti við myrkviði. Þess vegna er ekki
furða þó að honum hafi missézt um margt,
og hann leggi alltof mikla áherzlu á sann-
indi sem hann fyrstur telur sig hafa komið
auga á en reynast takmarkaðri en hann
hélt. I þættinum um Woodrow Wilson,
sem birtist í Encounter, blasir t. d. við hin
alltof ríka áherzla, sem Freud og fylgis-
meun hans leggja á kynhvötina sem upp-
haf eða skýringu flestra mannlegra athafna.
Þar er svo bersýnilega farið út í öfgar, að
enga skýringu veitir. Rökfærslan er og að
öðru leyti býsna losaraleg eins og þegar
því er haldið fram, að af því að Woodrow
Wilson hafi í huga sínum dýrkað föður
sinn sem guð, þá hafi hann sjálfur þar af
leiðandi villzt á sjálfum sér og Jesús
Kristi! Slíkt getur verið góð fyndni — ef
menn hafa smekk fyrir hana — en ef skýra
á skoðanir og athafnir eins áhrifaríkasta
manns, sem uppi hefur verið á þessari öld,
þá er of létt yfir sögu farið til þess að hægt
sé að tala um vísindi.
Trauðla verður um það deilt, að þarna
hafi merkur brautryðjandi villzt af réttri
leið. Orsökin til villunnar er ekki sízt sú,
að Freud gerir allt of mikið úr einstökum
atriðum, sem að vísu kunna að vera at-
hyglisverð og hafa nokkra þýðingu en ráða
alls ekki þeim úrslitum, sem hann vill vera
láta. Þessi villa er því einkennilegri, sem
hann sjálfur leggur áherzlu á hversu sálar-
lífið sé margslungið og flókið, miklu marg-
þættara en menn áður ætluðu. Hins vegar
er það mannlega skiljanlegt, að þeim, sem
þykist hafa fundið ný sannindi, hætti við
að gera of mikið úr þeim. í þessu minnir
hann mjög á Karl Marx, en báðir voru
þeir Freud og Marx af þýzkmótuðum
Gyðingastofni. Þeir hafa hvor með sínum
hætti haft meiri áhrif á hugsunarhátt næstu
kynslóða, er komu á eftir þeim, en flestir
eða allir aðrir þeirra samtímamenn. Jafn-
vel andstæðingum þeirra kemur ekki til
409