Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Page 40

Tímarit Máls og menningar
og bygging og stíll jafn mikið undir þessa huglægni seld. í þessum verkum
mótaðist formið af áleitni þeirrar hugsunar, sem var skáldunum persónulega
svo geysilega mikilvæg. Þessvegna vil ég á þessu stigi málsins geta einnig
lauslega formsins í þessum verkum.
Að nokkru leyti eru öll þrjú verkin ófullkomin. Ófullkomin að því leyti, að
áleitni hugsunarinnar gaf höfundum ekki tíma til að ganga frá uppbyggingu
sögunnar á hefðbundinn hátt. ,.Hel“ kallar höfundur sjálfur „aðeins brot“ af
skáldsögu, „Bréf til Láru“ er ófönsuð syrpa, „Vefarinn mikli“ er misheppn-
uð tilraun til klassískrar skáldsögu. Mér finnst allar þessar bækur vera eins-
konar skáldskapur í smíðum frekar en heilsteypt verk. Þar má rekja sköpunar-
ferlið hrátt, skráning hugsana án mikilla bollalegginga um form. Þessa „galla“
álít ég samt einmitt mesta kost listarinnar, og þeim að þakka kom fram í ís-
lenzkum bókmenntum eitthvað raunverulega nýstárlegt. En einn burðarás eiga
samt öll þessi verk: glímu skáldsins við veruleikann og sjálfan sig í honum.
„Hel“ er hugrænt verk á sama hátt og öll hreinræktuð lýrík, þar sem knapp-
ur epískur þráður undirskilst af táknrænum myndum og hugleiðingum. Við
vitum, að í persónu Álfs frá Vindhæli gerði Nordal uppgjör við skáldið í
sjálfum sér, og tókst að nokkru leyti að losna við það. En „Hel“ er jafnframt
skáldleg játning þeirra hugsana, sem mest sóttu á Nordal á þeim tíma og
mestu réðu um stefnuna í vísindamanns ferli hans framvegis. Það voru heim-
spekilegar og siðfræðilegar spurningar af sama toga og síðar einkenndu hug-
leiðingar hans í fyrirlestrunum „Líf og dauði“, ennfremur reynsla hans í nú-
tíma Evrópu, afstaða til heimalandsins, og fyrst og fremst hinar sálfræðilegu
athuganir, sem snertu hann ekki hvað minnst sjálfan. Við vitum, að Nordal
sjálfur tók sér vara af hinu misheppnaða lífi hins marglynda Álfs frá Vind-
hæli. Hugmyndina um skapandi samræmi hinnar marglyndu og einlyndu
stefnu í sálarlífi hvers manns reyndi hann ekki aðeins að framkvæma við eig-
in vísindastörf, heldur beitti henni einnig í kenningu sinni um list og þróun
fornsagnanna, eða í kenningu um hið frjóa samræmi marglyndra listhæfileika
og einlyndra vísinda í fornsögunum. Með þessum útúrdúr vil ég aðeins benda
á það, hvernig þær hugsanir, sem voru mjög brýnt mál fyrir Nordal sem mann
og vísindamann, sóttu að honum sem skáldi og kröfðust snöggrar tjáningar í
ljóðrænum stíl án mikillar umhugsunar um söguþráðinn. Skáldið gaf sig á
vald hinum áleitnu hugmyndum og hrynjandi málsins og tengdi hvorttveggja
í skáldlegar myndir án þess að taka tillit til strangra bragreglna íslenzkrar
Ijóðlistar. Þannig varð til hinn fyrsti íslenzki ljóðabálkur í óbundnu máli.
í „Bréfi til Láru“ er persóna höfundar ekki hjúpuð neinum skáldlegum ham
118