Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Side 110

Gestur Guðmundsson
Skólaumbætur og
skólagagnrýni
Síðari hluti
3. Kapítalískt ríki og próun auðmagnsupphleðslu
Auðmagnið fær ekki vinnuafl að þörfum sjálfkrafa og milliliðalaust. í auð-
valdssamfélagi menntast það almennt í ríkisskólum, og ég tel nauðsynlegt að
gera stutta grein fyrir skilningi mínum á hlutverki ríkis í auðvaldssamfélagi. Ég
hafna því sjónarmiði að ríkið sé „kúgunartæki burgeisanna" í þeirri merkingu
að borgarastéttin sjálf vaki yfir hverri hreyfingu þess og stjórni bak við tjöldin.
Það sjónarmið einskorðast um of við bein valdatengsl og er að því leyti líkt hinu
kratíska viðhorfi að verkalýðsstéttin geti beitt ríkisvaldinu í sína þágu, nái hún
tökum á því með þingmeirihluta.
Tengslum auðmagnsupphleðslu og ríkis má lýsa á svofelldan hátt: Grund-
völlur auðskipulagsins er auðmagnsupphleðslan. A grunni hennar rís flókið
kerfi þátta sem tengjast innbyrðis. Forsenda jafnvægis í kerfinu er sú að auð-
magnsupphleðslan gangi snurðulaust. Bregði eitthvað út af því, taki einhver
þáttur kerfisins að stríða gegn upphleðslunni, rekur hið gagnkvæma hæði allra
þátta ýmis öfl til að lagfæra þann þátt sem brugðist hefur. Ríkið hefur ekki
svigrúm til að hefta upphleðslu auðmagns. Eigi að skáka valdi auðmagnsins
varanlega, dugar ekki minna en samfélagsleg hreyfing verkalýðs, stéttastríð og
bylting.
Tvö grundvallaratriði skipta mestu máli til skilnings á eðli og hlutverki
rikisvaldsins og á því hvers vegna það hefur yfirbragð „sameiginlegs valds allra
samfélagsþegna":
1) Auðmagnseiningarnar geta ekki einar haldið uppi þeirri starfsemi sem er
nauðsynleg til að gróðaframleiðsla þeirra geti átt sér stað. Hér er t. d. um það að
ræða að sum verkefni eru alls ekki gróðavænleg, önnur ofviða einstökum
auðmagnseiningum. Ennfremur þarf að gæta þess að leikreglur auðskipulags
séu ekki brotnar með yfirgangi, og loks stuðlar alþjóðleg samkeppni auðmagns
að myndun svæðisbundinna samtaka, þjóðríkisins.
228