Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Blaðsíða 5

Sigurður A. Magtiússon
Þrítug þjóðvilla
Við bandaríska sendiráðið 7. maí 1981
„Isalands óhamingju verður allt að vopni“ orti einn af eftirlætissonum þjóðar-
innar af ærnu tilefni við fráfall góðs vinar og þótti skilorður fyrir hálfri annarri
öld. Fámenn fylking íslenskra endurreisnarmanna hafði orðið að sjá á bak sínum
mesta eldhuga langt fyrir aldur fram. En hvað skyldi Bjarni Thorarensen hafa
látið sér um munn fara, hefði hann lifað þau ótíðindi sem við minnumst í dag,
þegar þjóðin lét frumburðarrétt sinn og sjálfsforræði fyrir væna flotskildi og
fögur krof, gull og aðrar gersemar? Ætli hann hefði ekki rifjað upp þau sannindi
þjóðsagna, að þeir sem ekki stóðust ginningar flotsins og krofanna og álfa-
gullsins misstu hvorttveggja, matinn og vitið, æru og auð, urðu uppfrá því
auðnulausir afglapar? Mér þykir það ekki ósennilegt.
Við erum hér saman komin til að minnast einhvers örlagaríkasta atburðar í
sögu þjóðarinnar sem meðal annars fól í sér lúalegustu svik sem um getur á
spjöldum sömu sögu, þegar erlendum herafla var hleypt inní landið að nýju
þvert ofaní marggefin loforð stjórnvalda um að hér skyldi aldrei vera her á
friðartímum. Þau svik voru þeim mun svívirðilegri sem þau voru framin að
Alþingi íslendinga fornspurðu og þarmeð þverbrotið það ákvæði stjórnar-
skrárinnar sem kveður á um að ekki megi láta af hendi íslenskt landsvæði nema
með formlegu samþykki Alþingis. Þáverandi ríkisstjórn þótti hlýða að bíða með
að leggja málið fyrir Alþingi þangaðtil hálfu ári eftir landtöku hersins, sem var
skýlaust stjórnarskrárbrot, og stóðu þó að þessu óhappaverki löglærðustu menn
landsins.
Hér var að sönnu einungis um að ræða formsatriði, því vitað var að meiri-
hluti þingmanna hafði látið beygja sig til hlýðni við kröfur Bandaríkjastjórnar,
en hirðuleysið um lögformlega meðferð málsins var illur fyrirboði um undir-
lægjuhátt og siðgæðisskort sem íslenskir ráðamenn hafa æ síðan leitt í ljós í
samskiptum sínum við hið vesturheimska tröllveldi, enda áttu flestar hrakspár
ýmissa bestu sona þjóðarinnar eftir að rætast.
A þessum dapra minningadegi er ekki úr vegi að vitna í ummæli þriggja
mjög ólíkra manna og bera þau saman við það sem gerst hefur á liðnum
aldarþriðjungi. Vorið 1946 sagði Sigurbjörn Einarsson á útifundi i Reykjavík
meðal annars þetta:
123