Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Síða 117

Skólaumbcetur og skólagagnrýni
því að leita fyrir sér og takast á við umhverfið. Lífsskilyrðin eru bundin í fastar
skorður sem launavinnan ber uppi. Það stoðar lítt að segja fólki að hægt sé að
ryðja þessum skorðum úr vegi. Þeirrar vitneskju er einungis hægt að afla sér með
reynslu. Launþegar og verðandi launþegar lenda óhjákvæmilega í árekstrum við
auðmagnið og þau lífsskilyrði sem það býr launþegum, og í þeim árekstrum felst
ávallt möguleiki þess að afla reynslu sem dugar til að sækja fram til bættra
lífsskilyrða. Baráttan ein getur alið af sér vitund sem stefnir út fyrir ramma
auðskipulagsins. Sú vitund verður ekki lærð af bókum, og allra slst fær hún
dafnað undir handleiðslu þeirra kennara og skólayfirvalda sem eru fulltrúar
kúgunarinnar gagnvart nemendum.
Eg hef reynt að ræða hér þau sjónarmið sem mér virðast ráðandi meðal
sósíalískra skólamanna á Islandi, á svipuðu almennu plani og þau hafa verið sett
fram I rituðu máli. Eg hef reynt að sýna fram á þverbresti í samfélags- og
baráttuskilningi þessara sósíalista, en það er ekki á mínu valdi fremur en annars
einstaklings að leggja fram nýja, almenna baráttulínu fyrir sósíalista í skólum
landsins. Þessi grein er skrifuð á grundvelli fræðilegrar þekkingar á hlutverki
skóla og nokkurrar sögulegrar þekkingar um þróun menntamála (auk per-
sónulegrar reynslu af hluta skólakerfisins). Á þeim grundvelli er aðeins hægt að
afmarka nokkra almenna ramma fyrir sósíalíska baráttustefnu, m. a. afneita
þeirri umbóta- og forræðishyggju sem ráðið hefur meðal íslenskra sósíalista.
Meginaflið í mótun sósíalískrar baráttustefnu í skólum hlýtur hins vegar að vera
andófsreynsla hinna ýmsu hópa nemenda og kennara. I stað þess að reyna að
hanna skólakerfi eins og e. k. farartæki inn í sósíalismann ættu sósíalískir
skólamenn að taka að sér auðmjúkara hlutverk — gefa gaum að og dýpka þá
baráttureynslu sem hvarvetna sprettur fram þar sem fólk tekst á við auðmagns-
þróunina og afleiðingar hennar.
6. Samantekt
Það ætti að vera orðið nokkuð ljóst að það sem ég hef lagt fram í síðustu fjórum
köflum sem grundvöll að marxískri skólagagnrýni er verulega frábrugðið þeirri
skólaumræðu sem 1. kaflinn fjallaði um. Að miklu leyti er um andstæð sjónar-
mið að ræða. Að lokum vil ég reyna að draga fram hvar línur skerast.
íslenskir sósíalistar hafa einkum beint gagnrýni sinni annars vegar gegn
skilvinduhlutverki skólans og hins vegar gegn borgaralegri innrætingu hans.
Jafnframt er það rauður þráður í skrifum þeirra að menntun sé af hinu góða og
„afturhaldsöfl“ eru um leið gagnrýnd fyrir að standa gegn því að menntun sé
aukin og færð í nútímalegt og alþýðlegt horf.
235