Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Síða 95

Lát Róm í Tíber bráðna
sér ráðgáta og koma sér á óvart. Aðalpersónur hans eru sundur tættar af ástríðu,
en á annan hátt en hetjur Racines. Veröldin er sifellt nálæg og knýr á frá upphafi
til leiksloka. Þau þurfa einnig að velja, en það er val sprottið af athöfn.
Hugmiðið í Antoni og Kleðpötru gæti verið sótt til Racines: göfgi og ást
samrýmist ekki baráttu fyrir valdi, sem er efni í veraldarsögu. En hvorki er veröld
né valdabarátta sýnd á afhverfan hátt. Hetjurnar eru eirðarlausar, eins og stór dýr
i búri. Búrið verður minna og minna, og þau engjast af æ meiri ofsa.
Kleópatra er tuttugu og níu ára í upphafi leiks og þrjátíu og níu ára i leikslok.
Anton er fjörutíu og þriggja ára í fyrstu sýnu og fimmtíu og þriggja ára í hinni
síðustu. Þetta kemur ekki einungis við sögulegu tímatali. Rómeó og Júlía er
harmleikur um fýrstu ást. I hamslausri vitund hinna ungu elskenda er veröldin
ekki til. Það er ef til vill þess vegna, að þeim veitist svo auðvelt að velja dauðann.
Anton og Kleópatra er sagan af ástum þroskaðra elskenda. Jafnvel fögnuður þeirra
er bitur; þau vita að hann er ögrun og verður þeim dýr. Sáðkorn hatursins er frá
upphafi fólgið í ást hinna konunglegu elskenda. Hvorki vill Anton né Kleó-
patra afsala sér vitund sinni um frelsi; þau meðtaka ástina eins og nauðung, og
leitast við að fá yfirhönd yfir ástnauti sínum.
Anton slítur sig burt frá Kleópötru, snýr aftur til Róms, gengur í henti-
semishjúskap. Hann berst, en ekki við sjálfan sig; hann berst fyrir heimsyfir-
ráðum. Hann hverfur aftur til Egiftalands, og bíður úrslita-ósigur. Hann er
brotinn á bak aftur. Kleópatra vill eiga hann áfram og halda Egiftalandi áfram
sjálf. Hún leitar allra úrræða, reynir allt sem verða má; hún er bæði djörf og rög,
trygglynd og reiðubúin að svíkja þegar nauðsyn krefur, ef hún gæti selt sig
hinum nýja Sesari og bjargað ríki sínu. í veröld Shakespeares hafa jafnvel
drottnarar ekki valfrelsi. Veraldarsagan er ekki afhverft hugtak, heldur raunhæft
vélgengi. Kleópatra bíður ósigur, á sama hátt og Anton. Hún bíður ekki ósigur
í orustunni við sína eigin ástríðu; hún bíður ósigur sem drottning. Hún getur
einungis orðið bandingi hins nýja Sesars og helzti sýningar-gripur í sigurför
hans.
Hjá Antoni getur Kleópatra verið. En Kleópatra elskar Anton — einn af
stólpum heimsins; Anton, hershöfðingjann ósigrandi. Anton, sem hefur beðið
lægri hlut, verið sigraður, er ekki Anton. Hjá Kleópötru getur Anton verið. En
Anton elskar Kleópötru — gyðju Nílar. Kleópatra, sem verður fangi Sesars, sem
á verður bent á strætum Róms, er ekki framar Kleópatra.
Anton og Kleópatra afráða ekki loka-val sitt fyrr en þau hafa beðið ósigur —
það val, sem sjálft hefði orðið Racine efni í fimm þátta harmleik. Hjá Shake-
speare er það nauðungar val. En nauðungar val rýrir ekki hetjur hans að
213