Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Qupperneq 10

Peter Brook
Dauða leikhúsið
Ritgerð þessi er hin fyrsta af fjórum í bókinni The Empty Space eftir breska
leikstjórann Peter Brook. Hér er hún birt eilítið stytt. Þó að fjórtán ár séu liðin frá
því hún var fyrst birt, er gagnrýni hennar því miður víðast hvar í fullu gildi enn.
Hvaða autt svæði sem er getur kallast tómt leiksvið. Maður gengur yfir
þetta auða svæði á meðan annar horfir á og meira þarf ekki til að fremja
leiklist. Samt er það ekki beinlínis þetta sem við eigum við þegar við tölum
um „leikhús". Þetta eina orð kallar fram í huga okkar óljósa mynd þar sem
ólíkustu hlutum ægir saman: myrkvuðum sal, rauðu tjaldi, uppljómuðu
sviði, prúðbúnum áhorfendum, miklum skáldskap, blóðsúthellingum, tón-
list, sviðsmynd, mörgum þáttum, aðgöngumiðum, hléi, hlátri. Við tölum
um að kvikmyndin hafi gert út af við „leikhúsið“ og við virðumst þar með
ímynda okkur að þetta hugtak geti aldrei merkt annað en það gerði um
síðustu aldamót, við fæðingu kvikmyndarinnar.
Eg ætla að leggja nokkuð mismunandi merkingu í þetta orð og tala um
fjórar tegundir leikhúss: dautt leikhús, heilagt leikhús, ruddalegt leikhús og
tímabært leikhús. Stundum er hægt að finna þessar fjórar tegundir hlið við
hlið, í leikhúshverfum Lundúna eða New York. Stundum eru miklar vega-
lengdir á milli þeirra, heilaga leikhúsið í Varsjá og hið ruddalega í Prag,
stundum mætast tvær þeirra sama kvöldið, í sama þættinum. Það ber jafn-
vel við að þær renni saman allar, hið dauða, heilaga, ruddalega og tíma-
bæra, á einu andartaki.
Dauða leikhúsið ættu allir að kannast við, því með því er átt við slæmt
leikhús. Mönnum kann að virðast óþarfi að eyða miklu púðri á þetta fyrir-
bæri, engin tegund leikhúss er algengari og þrálátari, ekki síst þar sem
gróðasjónarmið ráða ferðinni. Einmitt þess vegna er rétt að gefa því sér-
stakan gaum; dauði leikhússins leynir nefnilega á sér og getur orðið hvar-
vetna þar sem leiklist er iðkuð.
Eitt af einkennum hins dauða leikhúss fer ekkert á milli mála. Um allan
heim fer þeim sem sækja leikhús sífækkandi. Einstöku sinum verður vart
nýrra hræringa, athyglisverðir höfundar koma fram hér og þar, en á
heildina litið er ekki nóg með að leikhúsinu mistakist að örva menn og
upplýsa, það veitir þeim varla skemmtun heldur. Leiklistin hefur oft verið
álitin óhrein og kölluð skækja, og nú á tímum hittir þessi samlíking í mark
að öðru leyti líka — skækjan þiggur sem sé borgun og svíkur svo viðskipta-
376