Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Qupperneq 14

Tímarit Mdls og menningar
værum sífellt reiðubúin að viðurkenna að okkur hefði ekki tekist að festa
hönd á anda verksins. Dauða leikhúsið fer hins vegar með sígild verk eins
og einhver hafi skilgreint hvernig hægt sé að túlka þau í eitt skipti fyrir öll.
Við erum nú komin að hinni gömlu og góðu spurningu um það sem við
nefnum stíl. Sérhvert verk hefur sinn stíl, sérhvert tímabil hefur einnig sinn
stíl; þetta liggur í hlutarins eðli. En um leið og við reynum að ná tangar-
haldi á þessum stíl erum við komin á villigötur. Mér er minnisstæð heim-
sókn kínversku óperunnar frá Formósu til Lundúna skömmu eftir að hin
raunverulega Pekingópera hafði komið þangað. Pekingóperan var enn í
tengslum við uppruna sinn og vakti á hverju kvöldi hin fornu form til nýs
lífs; leikflokkur Formósumanna, sem fylgdi svipuðu mynstri, studdist hins
vegar einungis við minningu um hefðina, ýkti sjónarspilið, hirti ekki um
smáatriðin, lét boðskapinn lönd og leið — með þeim afleiðingum að ekkert
fæddist að nýju. Jafnvel þótt formið væri sérkennilegt og framandi varð
ekki villst á lífi og dauða.
Gamla Pekingóperan er dæmi um leikhús sem skiptir ekki um form frá
kynslóð til kynslóðar. Fyrir fáeinum árum sýndist manni formfesta hennar
slík að ekkert myndi geta haggað henni um aldir alda. Nú er þetta merki-
lega minnismerki horfinna tíma liðið undir lok. Þrátt fyrir þrótt sinn og
listræn gæði fékk það ekki staðist í þjóðfélagi rauðu varðliðanna; þar var
bilið milli þess og veruleika samfélagsins of breitt. I stað keisara og
aðalsmanna eru komnir jarðeigendur og hermenn á svið þessara listamanna
sem beita nú snilld sinni og ótrúlegum líkamsburðum til að lýsa allt öðrum
efniviði.1 Vesturlandabúinn getur auðvitað úthellt menningarlegum tárum
yfir slíkri svívirðu og vissulega er harmsefni að jafn merkilegri arfleifð skuli
hafa verið eytt. samt sem áður finnst mér þessi ruddalega meðferð kínverja
á einu mesta þjóðarstolti sínu vera í samræmi við eitt af grundvallarlögmál-
um leiklistarinnar, lögmál sjálfstortímingarinnar — því að leiklistin tortím-
ir sjálfri sér, eyðist um leið og hún verður til. I atvinnuleikhúsi kemur nýtt
fólk saman á hverju kvöldi og leiksviðið talar til þess á tungumáli athafnar-
innar. Form sýningarinnar er ákveðið svo að hægt sé að endurtaka hana
eins nákvæmlega og frekast er unnt. En um leið og allt er komið í fastar
skorður er eins og eitthvað ósýnilegt taki að deyja.
I Listaleikhúsinu í Moskvu og Habimaleikhúsinu í Tel Aviv hafa sýning-
ar verið látnar ganga í fjörutíu ár eða lengur. Eg hef séð fræga sýningu
1. Þegar Peter Brook skrifar þessi orð fyrir rúmum áratug höfðu valdhafar
menningarbyltingarinnar bannfært hina fornu óperu. Nú eru breyttir tímar í
Kína og Pekingóperan stendur á ný í fullum blóma. Eins og Brook segir sjálfur í
lok bókarinnar getur leiklistin alltaf byrjað upp á nýtt! Þýb.
380