Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Side 19

Dauða leikhúsið
og kraftur leiksins minnkaði þegar efnið og áhorfendurnir hættu að koma
leikurunum á óvart og fæða af sér spennandi uppgötvanir.
Eg reyndi eitt sinn að sýna nokkrum háskólanemum þau áhrif sem
athygli áhorfenda hefur á frammistöðu leikarans. Ég bað um sjálfboðaliða
og fékk honum pappírsörk með ræðu úr Rannsókninni, leikriti Peters
Weiss sem fjallar um fangabúðirnar í Auschwitz. A meðan maðurinn las
ræðuna í hljóði flissuðu áheyrendurnir eins og fólk gerir gjarnan þegar
einhver úr þess hópi er í þann veginn að gera sjálfan sig að fífli. En það sem
maðurinn las hafði svo sterk áhrif á hann að hann veitti viðbrögðum
fólksins enga eftirtekt og fór ekki hjá sér. Þvert á móti hafði alvara hans og
einbeiting þau áhrif á áheyrendur að þeir þögnuðu fljótlega. Síðan bað ég
hann að lesa ræðuna upphátt. Um leið og fyrstu orðin hljómuðu skynjuðu
áheyrendur ógnþrunginn boðskap þeirra. Kennslustofan hvarf, einnig
sjálfur lesandinn; nakinn vitnisburðurinn frá Auschwitz ríkti einn og
sameinaði hugi okkar allra. Við hlýddum í dauðaþögn á lesturinn sem var
hafinn yfir gagnrýni; hann var hvorki þokkafullur né þokkalaus, hvorki
snjall né klaufalegur; hann var fullkominn því að flytjandinn hafði gleymt
sjálfum sér og hugsaði um það eitt að boðskapurinn kæmist til skila. Hann
skynjaði að áheyrendurnir vildu heyra, hann vildi sjálfur láta þá heyra;
annað þurfti ekki til að myndirnar af hryllingi fangabúðanna gæddu rödd
hans ósjálfrátt og fyrirhafnarlaust þeim styrk og þeirri hæð sem við átti.
Að þessu loknu bað ég um annan sjálfboðaliða og fékk honum ræðuna
úr Hinriki fimmta eftir Shakespeare, þar sem eru taldir upp þeir hermenn
úr liði Breta og Frakka sem féllu í orustunni við Agincourt. Lesturinn var
jafn slæmur og hjá aumasta fúskara. Um leið og hann sá bindi með nafni
Shakespeares á kilinum skutust upp í huga hans ákveðnar viðteknar hug-
myndir um hvernig œtti að flytja Shakespeare. Falskur hátíðleiki afskræmdi
röddina, orðin komu skrykkjótt með einkennilegum áherslum, tilgerðar-
lega og þvingað, á meðan áheyrendurnir iðuðu í skinninu eftir að þulunni
lyki. Þegar lesturinn var á enda spurði ég fólkið hvers vegna það gæti ekki
hlustað af sömu alvöru á ræðuna um mannfallið við Agincourt og lýsing-
arnar á hörmungunum í Auschwitz. Ut frá því spunnust ákafar umræður.
,,Það er svo langt síðan orustan var háð við Agincourt." „Það er líka langt
síðan eyðingarbúðirnar voru í Auschwitz." „Ekki nema fimmtán ár.“
„Hversu langur tími þarf þá að líða til þess að lík verði sögulegt?" „Hvað
þarf mörg ár til að gera morð rómantísk?"
Þegar við höfðum rætt málið nokkra stund lagði ég til að við gerðum enn
aðra tilraun. Ég bað sama mann að flytja aftur ræðuna úr Hinriki fimmta
en hafa stutta þögn á eftir hverju nafni. Aheyrendurna bað ég um að nota
þagnirnar til að tengja saman það sem þeim þætti Agincourt eiga sameigin-
TMM II
385