Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Síða 28

Tímarit Máls og menningar
siðferðislegum eða pólitískum boðskap. Það breytir engu þó að þessi boð-
skapur sé bæði góður og göfugur, ef ekki er talað á tungu leiksviðsins falla
orð höfundarins í ófrjóa jörð. Nútíma höfundar virðast stundum ímynda
sér að þeir geti notað „hefðbundin“ form til að ná eyrum áhorfenda. Slíkt
var e. t. v. hægt á meðan eitthvert líf leyndist í þessum hefðbundnu
formum. Nú hafa þau ekkert gildi lengur og við þær aðstæður ber hverjum
höfundi, hvort sem hann hefur áhuga á leikhúsi sem slíku eða ekki, að
spyrja sjálfan sig hvert sé innsta eðli dramatískrar tjáningar. I þessu atriði
mætir vandi höfundarins þeim erfiðleikum sem leikstjórinn á við að etja.
Leikstjórinn
I hvert skipti sem ég heyri leikstjóra setja á hátíðlegar tölur um nauðsyn
þess að vera trúr höfundinum, að láta leikritið sjálft tala, fyllist ég
tortryggni; það er ekkert erfiðara en slíkur trúnaður. Ef á að láta leikritið
eitt tala getur vel farið svo að ekkert hljóð heyrist frá því. Maður verður að
kalla hljóðið fram. Til þess þarf að grípa til margra bragða og útkoman
getur orðið afskaplega einföld í sniðum. Samt er varasamt að stefna beinlín-
is að slíkum einfaldleika því að þá gætu menn reynt að stytta sér þá erfiðu
leið sem liggur til einfaldrar niðurstöðu.
Það er einkennilegt starf sem leikstjórinn hefur með höndum. Hann
biður ekki um að vera almáttugur, en samt er ætlast til þess af honum.
Hann vill fá að gera mistök, en samt er eins og meðal leikaranna sé
ósjálfrátt í gangi samsæri um að fá honum æðsta úrskurðarvaldið í hendur;
þeir þurfa nefnilega svo sárlega á slíkum hæstarétti að halda. I vissum
skilningi villir leikstjórinn alltaf svolítið á sér heimildir, verður leiðsögu-
maður í náttmyrkri um landssvæði sem hann þekkir ekki sjálfur. En hann á
ekki um annað að velja en taka þessa leiðsögu að sér og kynnast leiðinni um
leið og hann fer hana í fyrsta skipti. Sá leikstjóri sem gerir sér ekki grein
fyrir þessari stöðu sinni og vonar hið besta þegar ástæða er til að óttast hið
versta, hafnar oftar en ekki í dauðu leikhúsi.
Endurtekningin er eitt af megineinkennum dauðs leikhúss; dauði leik-
stjórinn notast við gamlar forskriftir, gamlar aðferðir, gamla brandara,
gömul áhrifabrögð, hefðbundin upphöf á atriðum, hefðbundin lok á þeim.
Hið sama á við um samstarfsmenn hans leikmyndahönnuðinn og tón-
skáldið ef þeir byrja ekki upp á nýtt í hvert einasta skipti og spyrja eins og
börn: hvers vegna í ósköpunum búninga, hvers vegna tónlist? I hvaða
tilgangi gerum við þetta? Dauður leikstjóri er sá sem ögrar ekki starfs-
deildum leikhússins til nýrra viðbragða.
Menn hafa viðurkennt í að minnsta kosti hálfa öld að leikhúsið sé ein
heild og að allir frumþættir þess verði að ná sambandi sín á milli. Þessi sýn
394