Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 44

Tímarit Máls og menningar
stöðu sinni í heiminum og þessvegna er það svo reiðubúið að taka við öllu
sem að því er rétt (. . .) Hugmyndir barna um hlutina samsvara ekki endi-
lega raunveruleikanum sjálfum. Reynsluleysi barnsins leiðir oft til furðu-
legra ímyndana sem okkur virðast frumlegar og hrífandi í senn. Þetta
gleður fullorðna mjög. Þeir gera sér óspart far um að viðhalda þessum
ruglingi, sem er í upphafi engan veginn óskynsamlegur, með því að troða
huga barnsins fullan af ævintýrum. Meðan barnið er enn að mestu laust við
byrðar þekkingar og áunninna siðvenja og fært um að láta ímyndunaraflið
leika lausum hala, þá telja fullorðnir sér skylt að örva hið barnslega
ímyndunarafl með sögum sem eru þess eðlis að þær veita barninu vitneskju
um allskyns fyrirbæri sem ekki eru í neinu minnsta samræmi við raunveru-
leikann.
Sérhver skírskotun til hins félagslega veruleika er að dómi fullorðinna
viðurstyggilegt raunsæi, en raunsæi er í augum fullorðinna andstæða þess
sem þeir kalla ímyndunarafl. Jafnskjótt og vísindin hafa leitt í ljós að
viðtekinn skilningur okkar á ákveðnu fyrirbæri er fáránlegur, troðum við
þessum skilningi uppá börnin. Póstvagninn sem menn eru löngu hættir að
nota er afkáralegt farartæki í augum fullorðinna á okkar tímum. Engu að
síður höldum við áfram að segja börnunum frá honum í ævintýrum sem
einhverskonar galdratæki, endaþótt við vitum að börnunum þykir á sama
hátt og okkur sjálfum miklu meira í bílinn spunnið."
Með hliðsjón af þessum orðum Brauners er ástæða til að vekja enn
athygli á því hve margt er skylt með áhangendum rómantísku stefnunnar
og forsvarsmönnum borgaralegs barnaleikhúss. Hvorir tveggja líta svo á að
barnið sé einskonar náttúruvera sem kosta verði kapps um að varðveita
sem allra lengst í svokallaðri upprunalegri mynd. Þetta viðhorf felur hins-
vegar í sér átök tveggja, að því er virðist, ósættanlegra andstæðna. I einn
stað á það að vera forsenda frjálsrar og hamingjuríkrar umgengni við nátt-
úruna að barnið sé frjálst undan óttanum við örlaga- og eyðingarmátt
óræðra náttúruafla. I annan stað á barnið að höndla hamingjuna í veröld
sem er reyndar ógnað, en þó jafnframt vernduð af fullorðnum.
Það sem vekur söknuði blandna hrifningu hjá fullorðnum, þegar um er
að ræða leikrit í ætt við Krukkuborg, Vatnsberana og Kóngsdótturina sem
kunni ekki að tala, reynist m. ö. o. vera nokkuð sem þeir hafa áður
þröngvað uppá börnin í laumi til að fá staðfestingu sinna eigin ófullnægðu
og sviknu bernskulangana á leiksviðinu, — ekki einu sinni þeirra langana
sem þeir höfðu í raun og veru, heldur í þeirri mynd sem þeir hafa búið sér
til af þessum löngunum eftirá.
Það sem á að vera í fullu samræmi við barnseðlið reynist vera hugarburð-
ur höfundanna sjálfra, sem sífellt reyna árangurslaust að afhjúpa leyndar-
410