Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Side 97

Höfundurinn sem framleiðandi
kannski við hana sem spurninguna um sjálfræði skáldsins: frelsi hans til að
yrkja það sem honum sýnist. Þið viljið ekki veita honum þetta sjálfræði.
Þið teljið að þjóðfélagsástandið nú á tímum neyði hann til að ákveða í hvers
þágu hann vinnur verk sitt. Borgaralegur afþreyingarrithöfundur viður-
kennir ekki að hann þurfi að velja. Þið sýnið honum fram á að hann vinni í
þágu ákveðinna stéttahagsmuna, án þess að vilja viðurkenna það. Framsæk-
inn rithöfundur sættir sig við að þurfa að velja. Afstaða hans ræðst af
stéttabaráttunni, með því að hann snýst á sveif með verkalýðnum. Þar með
er sjálfræði hans úr sögunni. Hann reynir að vinna stéttabaráttu verkalýðs-
ins gagn. Venjulega er sagt að hann fylgi ákveðinni hneigð.
Þar hafið þið lykilorðið að langri deilu sem þið þekkið vel. Þið þekkið
hana og vitið því hversu ófrjó hún hefur verið. Hún hefur nefnilega aldrei
þróast lengra en á hvimleitt annarsvegar-hinsvegar-stig. Annarsvegar er
krafist réttrar hneigðar í verkum skáldsins, hinsvegar er réttmætt að búast
við gæðum. Þessi framsetning er vitaskuld ófullnægjandi nema við gerum
okkur ljóst hvernig tengslum er háttað milli þáttanna tveggja, hneigðar og
gæða. Það er auðvitað hægt að ákveða hvernig þessi tengsl eigi að vera.
Segja má: verk með rétta hneigð þarf ekki að vera gott að öðru leyti.
Ennfremur má ákveða að verk með réttri hneigð þurfi nauðsynlega að vera
öllum öðrum kostum búið.
Þessi síðari skilgreining er forvitnileg, það sem meira er: hún er rétt. Eg
geri hana að minni. En um leið neita ég að hún sé eingöngu ákvörðunar-
atriði. Þessa fullyrðingu þarf að sanna. Og ég bið ykkur að hlusta meðan ég
reyni það. — Þið kynnuð að hreyfa þeim mótbárum að þetta sé ansi
sérhæft og fjarlægt efni. Og þykist þú ætla að leggja eitthvað til rannsókna
á fasisma með könnun af þessu tagi? — Raunar er það ætlun mín. Því ég
vonast til að geta sýnt ykkur fram á að hugtakið hneigð er gjörsamlega
ónothæft tæki í pólitískri bókmenntagagnrýni eins yfirborðslega og það er
notað í fyrrnefndri deilu. Mig langar til að sýna ykkur fram á að hneigð
skáldskapar er einungis rétt út frá pólitísku sjónarmiði ef hún er það líka út
frá bókmenntalegu sjónarmiði. Þ. e. a. s. hneigð sem er pólitískt rétt felur í
sér bókmenntalega hneigð. Og það er rétt að bæta því strax við, að í þessari
bókmenntalegu hneigð, sem leynt eða ljóst felst í réttri pólitískri hneigð, —
í henni og engu öðru eru gæði verksins fólgin. Astxðan fyrir því að
bókmenntaleg gæði felast í réttri pólitískri hneigð verksins er sem sagt sú
að hún hefur að geyma bókmenntalega hneigð þess.
Eg vona að mér takist að skýra þessa fullyrðingu betur hér á eftir. Á
þessu stigi málsins vil ég aðeins skjóta því að, að ég hefði fullt eins getað
valið athugun minni annað upphaf. Ég lagði í upphafi út af deilunni ófrjóu
um tengsl hneigðar og gæða í skáldskap. Ég hefði eins getað byrjað á eldri
463