Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Síða 103

Höfundurinn sem framleiðandi
arnir boða, heldur er stungið upp á tækninýjungum. Eg vík aftur að þeim
nýjungum síðar. Eg ætla hér að láta nægja að benda á þann grundvallarmun
sem er á því að fá afnot af framleiðslutæki og að breyta því. Og mig langar
um leið og ég byrja að ræða um „Nýju staðreyndastefnuna" að lýsa þeirri
skoðun minni, að það er ákaflega umdeilanlegt hvort nota á framleiðslu-
tæki án þess að breyta því eins og mögulegt er, jafnvel þó sá efniviður sem
komið er á framfæri með tækinu kunni að hafa róttækt yfirbragð. Við
stöndum nefnilega frammi fyrir þeirri staðreynd — eins og undangenginn
áratugur í Þýskalandi hefur fært sönnur á — að borgaraleg framleiðslu- og
útgáfustofnun getur aðlagað sig og raunar rekið áróður fyrir ótrúlega
mörgum róttækum viðfangsefnum, án þess að efast raunverulega um eigin
tilverurétt eða þeirrar stéttar sem yfir henni ræður. Þannig er það alltént á
meðan þessi stofnun er rekin af kerfisþrælum, hvort sem það eru byltingar-
sinnaðir kerfisþrælar eða ekki. Eg skilgreini kerfisþræl sem mann sem af
sannfæringu sinni forðast að þróa framleiðslutækin í þágu sósíalismans og í
bága við hagsmuni ríkjandi stéttar. Og ég held því ennfremur fram að
verulegur hluti svokallaðra vinstrisinnaðra bókmennta hafi ekkert annað
þjóðfélagslegt hlutverk en að finna sífellt nýjan efnivið í pólitískum
atburðum til að skapa spennu og seðja afþreyingarþörf lesenda. Þar með
erum við komin að Nýju staðreyndastefnunni. Hún gerði fréttafrásögnina
vinsæla. Við spyrjum, hverjum kemur sú tækni til góða?
Til einföldunar held ég mig við ljósmyndir. Það sem á við um þær má
yfirfæra á bókmenntirnar. Hvort tveggja á útbreiðslu sína útgáfutækninni
að þakka: útvarpinu og myndskreyttu dagblöðunum. Leiðum hugann að
Dadaismanum. Byltingarstyrkur Dadaismans fólst í því að sannprófa
listina með því að kanna hversu ósvikin hún væri.12 Málverk þeirra voru
gerð úr farmiðum, garnrúllum, sígarettustubbum auk málaðra flata. Þetta
var síðan innrammað. Og um leið var sagt við áhorfendur: Sjáið, mynd-
rammi ykkar sprengir upp tímann; smæsta ósvikið brot út daglegu lífi segir
meira en málverkið. Alveg eins og blóðugt fingrafar morðingja á bókarsíðu
segir meira en textinn. Mikið af róttækum viðhorfum af þessu tagi settu
svip á klippimyndina (photomontage). Þið þurfið ekki annað en leiða
hugann að John Heartfield13 sem með tækni sinni gerði bókarkápuna að
pólitísku verkfæri. En fylgið nú þróun ljósmyndarinnar áfram. Hvað varð
um hana? Hún verður stöðugt fíngerðari, stöðugt nútímalegri, með þeim
afleiðingum að ekki er lengur hægt að taka mynd af leiguhjalli eða rusla-
haugi án skrumskælingar. Hvað þá að hægt sé að segja eitthvað annað um
virkjunarstíflu eða rafmagnskaplaverksmiðju en: fagra veröld. „Fagra ver-
öld“ — það er heiti á þekktri ljósmyndabók eftir Renger-Patsch, þar sem
ljósmyndatækni Nýju staðreyndastefnunnar nýtur sín til fulls. Henni
469