Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Blaðsíða 34

Vladimir Nabokov
Góðir lesendur og góðir
höfundar
„Að vera góður lesandi“ eða „Vinsamleg framkoma gagnvart höfundum“ —
eitthvað þvíumlíkt mætti nota sem undirtitil á þessar umfjallanir mínar
um ýmsa höfunda, því að ætlun mín er að fjalla af ástúð og umhyggju um
nokkur snilldarverk evrópskra bókmennta. Fyrir hundrað árum lét Flaubert
eftirfarandi orð falla í bréfi til ástkonu sinnar: Comme l’on serait savant si
l’on connaissait bien seulement cinq á six livres: „Hvílíkur spekingur gæti
maður ekki orðið af því að þekkja aðeins fimm til sex bækur ofan í kjölinn."
Við lestur ber að huga að smáatriðum og sýna þeim alúð. Það er enginn
skaði að tunglskini alhæfinganna ef það birtist eftir að búið er að tína fram
sólskinsbjört smáatriði bókarinnar af kostgæfni. Sé byrjað með tilbúna
alhæfingu í huga er verið að byrja á röngum enda og ferðast burt frá bókinni
áður en skilningur á henni nær að vakna. Ekkert er leiðinlegra né ósann-
gjarnara gagnvart höfundinum en að hefja lestur á, til dæmis, Madame
Bovary með þá fyrirframgefnu hugmynd að bókin sé fordæming á borgara-
stéttinni. Við ættum ævinlega að hafa hugfast að í sérhverju listaverki er
sköpuð ný veröld, og það fyrsta sem okkur ber að gera er að kanna þennan
nýja heim eins gaumgæfilega og okkur er unnt, nálgast hann sem eitthvað
splunkunýtt sem hefur engin augljós tengsl við þá heima sem við þekkjum
fyrir. Þegar búið er að grannskoða þennan nýja heim, þá fyrst skulum við
kanna tengsl hans við aðra heima, aðrar greinar þekkingarinnar.
Onnur spurning: Getum við átt von á því að afla vitneskju um staði og
tímabil úr skáldsögu? Getur nokkur verið sá einfeldningur að halda að hann
eða hún geti lært eitthvað um fortíðina af þessum hnausþykku metsölubók-
um sem bókaklúbbar pranga inn á fólk undir forskriftinni sögulegar
skáldsögur? En hvað um snilldarverkin? Getum við reitt okkur á þá mynd
sem Jane Austen dregur upp af landeigendum á Englandi, barónum og
skrautgörðum þegar hún kynntist naumast nokkru öðru en setustofu
sveitaprests? Og Bleak House, þessi furðusaga af undraborginni London,
getum við kallað hana úttekt á London fyrir hundrað árum? Svo sannarlega
ekki. Og það sama gildir um aðrar þær skáldsögur sem um er fjallað í
504