Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Blaðsíða 66

Tímarit Máls og menningar
margar að tölu. Fyrsta bókin geymir eina slíka: „Vegg úr gleri“; í Veizltt
undir grjótvegg eru fjórar: „Saga handa börnum“, „Krabbadýr, brúðkaup,
andlát“, „Kona með spegil", „Þegar skrúfað var frá krananum í ógáti“, og í
nýjustu bókinni einungis tvær: „Gefið hvort öðru . . .“ og „I draumi
manns“.4 Ef þessari flokkun er haldið til streitu reynast fantasíurnar einung-
is vera 7 af 31 smásögu sem Svava hefur birt á bók. Eitt og sér segir þetta
ekki margt frekar en talnaleikir bókmenntafræðinga yfirleitt, en þetta
bendir til að líta verði nánar á fantasíuhugtakið.
I upphafi ritgerðarinnar „Reynsla og raunveruleiki“ birtir Svava smásögu-
byrjun er hún ræðir síðan sem „fantasíu", en flestum gagnrýnendum mun
væntanlega þykja sem þessi saga stefni í flokkinn „sálfræðilegt raunsæi“. I
ljós kemur að hugtak Svövu er nokkuð rúmt:
Eg túlka orðið „fantasía" mjög frjálslega. I þessu samhengi nota ég orðið
nánast um flest er brýtur gegn hefðbundnum raunsæisstíl og hefðbundnu
raunsæju viðhorfi til efnisins. Eitt orð, ein líking eða heil atburðarás getur
vakið upp fantasíuna. (227)
Ég hygg að þessi rúmgóði skilningur á fantasíu haldist nokkuð trúverðug-
lega í hendur við módernisma Svövu, en þá nær þetta hugtak líka yfir
margar sögur sem menn myndu e.t.v. í fljótu bragði flokka undir sálfræði-
legt raunsæi. Fráhvarf höfundar frá „hefðbundnu raunsæju viðhorfi til
efnisins" birtist í næmu myndsæi og táknvísi, sem ekki takmarkast við
furðusögurnar, en einnig kemur það fram í öðrum formgerðareigindum sem
ræddar verða hér á eftir og felast einkum í afar módernísku sambandi
vitundar og ytri veruleika.
Frá yfirbordinu í djúpin
Svava hefur samt sem áður sent frá sér sögur með hefðbundnu
raunsæissniði. Dæmi um það er „Veisluglaumur hf.“ í þessari nýjustu bók.
Eins og margar aðrar persónur Svövu lifir gamla konan í lokaðri veröld;
lokuð inni í íbúð sinni og „innilokuð af fannhvítum fjallgörðum á báða
vegu“ (57) þegar hún getur brugðið sér út. Sagan bregður upp einkar ljósri
mynd af lífsaðstæðum þessarar konu, einmanaleika og einangrun í ellinni,
hvernig hún drepur seinlátan tímann, öllum gleymd, með því að lesa
auglýsingar og ímynda sér veisluna sem hún ætlar að stofna til með
aðföngum frá Veisluglaumi hf. (eins og stundum áður í sögum Svövu er
draumurinn um raunveruleg mannleg samskipti bundin hugmyndinni um
veislu eða samkvæmi). Sagan af þessum smælingja sver sig ljóslega í ætt við
íslenska raunsæishefð í smásagnagerð. — Að vísu er sagan að hluta borin
536