Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Blaðsíða 76

Tímarit Máls og menningar
Hringferd
„Rauð box“ er stysta sagan og e.t.v. sú sem lesendur hafa minnst velt
vöngum yfir, kannski fundist efni og aðstæður með kunnuglegu móti; hér
er enn um að ræða einangraða konu sem orðið hefur hlutgerfingunni að
bráð. Hún hefur tekið ástfóstri við fimm rauð matarílát svo að þau eru í
órjúfanlegum tengslum við sjálfsvitund hennar.
Sérlega athyglisverð í sögunni er hagleg beiting sjónarhorns sem er
tvískipt. I upphafi á konan í innbyrðis stríði tveggja kennda; boxin veita
henni sælu, en stundum sækir þó á hana freisting að fleygja þeim. Togstreita
þessi skýrist er konan ímyndar sér gestkomandi konu virða fyrir sér boxin;
„hún horfir á boxin og ég horfi á hana sjá mig fyrir sér standa í búðinni í
gráu kápunni minni að velja þessi box.“ (35—36) Hin konan er hennar
annað sjálf að gagnrýna hana. Vitund hennar er klofin; hún er sem tvær
konur á öndverðum meiði. I ljósi þessa eru lokaorðin óhugnanlega tvíræð:
„Og þessa stund sem freistingin er að deyja lifnar hjá mér ný hugsun og
von: að ég geti stigið fram undan gluggatjaldinu og sagt við konuna sem
stendur í eldhúsinu mínu: Snertu ekki boxin mín.“ (37) Er þetta uppreist,
loks merki um sjálfstæði konunnar? Eða fullkomin uppgjöf, staðfesting á
ofurvaldi hinna dauðu hluta?
Klofin sjálfsvitund er mjög algengt fyrirbæri í módernískum skáldverkum
og hefur tíðkast nokkuð í meðvituðum kvennabókmenntum, það kemur því
ekki á óvart að hún setji mark á sögur Svövu. En í „Rauðum boxum“ birtist
hún á afar ljósan hátt sem ætti að hjálpa okkur að skilja dulara hlutverk
hennar í öðrum sögum. Hún tengist oftast þeirri togstreitu milli vitundar og
ytri veruleika sem ég hef nokkuð rætt að framan. Þetta kemur t.a.m. vel í
ljós í annarri húsmóðursögu, „Kvaðningu“.
„Kvaðning" hefst með því að húsmóðir fær upphringingu frá krabba-
meinsleitarstöð og er sagt að fundist hafi hnúður í brjósti hennar sem skoða
verði betur. Auðvelt er að ímynda sér raunsæislega frásögn sem fjallaði um
ótta konunnar við að missa brjóst og þar með þá ímynd kvenleika sem
hlaðið er undir á vorum tímum. En Svava kafar miklu dýpra í þetta efni,
opnar sögunni gáttir inn í hugarheim konunnar og út í samfélagið, og sýnir
jafnframt pólitíska hlið einkalífsins.
Þegar á söguna líður taka rotnun og dauði að leita á huga konunnar.
Skammsýni væri að túlka það sem ótta við krabbamein eða aðvífandi
uppskurð. Miklu fremur hafa skilaboðin orðið til að afhjúpa hina klofnu
sjálfsvitund konunnar. Henni verður ljóst að líf hennar hefur takmarkast
við tiltekið hlutverk sem er ekki í takt við sjálfumleika (identitet) hennar.
Þetta vélræna hlutverk og athafnasvið þess fær á sig dauðablæ í huga hennar.
546