Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Blaðsíða 26

Tímarit Máls og menningar
guaraní-ættstofni starfaði hjá honum sem eldabuska og væri hún að því er
virtist jafnvíg á guaranímál og kastiljanska tungu, því hún gat í senn talað
við Borges á kastiljönsku og son sinn á guaraní. En ef Borges spurði hana,
hvað hún segði syni sínum þá svaraði hún á guaraní, enda ófær um að flytja
orðin yfir á aðra tungu þótt hún kynni hana. Og kannski hafði konan enga
hugmynd um að hægt væri að þýða orð á aðra tungu.
Af dæmunum er auðsætt að ekki er leikið að þýða eða flytja orð einnar
tungu á aðra. Hér er ekki um að ræða hvort menntun sé fyrir hendi hjá þeim
sem hyggst þýða, því þótt indíánakonan hafi eflaust verið ómenntuð verður
ekki sagt það sama um ensk-íslenska piltinn.
Hvorugt hefur eflaust hlotið þjálfun, kunnið þið að hugsa.
Þjálfun er ekki einhlít þótt hún sé mikilvæg. Einhver kann að hafa hlotið
þjálfun í að þýða skólastíla, þýða skriflegar æfingar, túlka talaða ræðu, en
engin trygging er fyrir því að hann geti þýtt bók, hvort sem efni hennar er
vísindi eða bókmenntalegs eðlis.
Ég hef sjálfur enga reynslu af því að þýða vísindarit, en mér er tjáð að
auðveldara sé að þýða vísindatexta en bókmenntir, vegna þess að í slíkum
texta er enginn hugblær eða margbrotnar tilfinningar, engin lítt eða óskiljan-
leg leynd með sínum hugblæ sem einkennir bókmenntirnar. Allir vísinda-
menn eiga að geta skilið vísindarit með sama hætti, það leiðir að ákveðinni
niðurstöðu, en bókmenntir skilur hver lesandi með sínum sérstaka hætti og
verður tíðum óákveðnari í skoðun sinni á manninum og lífinu á eftir en áður
en lestur hófst.
Engu að síður hlýtur hinn vélræni þáttur þýðingarstarfsins að vera
áþekkur, hvort sem þýdd eru vísindi eða bókmenntir. Þýðandinn lætur hinn
erlenda texta flæða gegnum skilninginn og færir hann á nýja tungu. Það
erfiðasta í þýðingum er að ráða við þetta flæði, temja streymið en leyfa því
samt að leika frjálsu um ómeðvitundina og meðvitundina og málkenndina
fyrir báðum tungunum. Þýðandinn verður að bera virðingu fyrir báðum
tungunum, höfundinum og verkinu: stíl þess og efni. Þetta er einkar erfitt
vegna þess að mannshugurinn er svo gjarn á að hafa skoðun um leið og hann
skilur eitthvað og jafnskjótt vill hann fara að breyta eftir sínu höfði, trana
sér fram. Þess vegna eru þýðingar tíðum aðeins túlkun þýðandans, og hann
hefur aðeins eðli verksins sem hann þýðir til hliðsjónar; þýðingin er þá verk
þýðandans að atburðarásinni frátalinni. Af þessum ástæðum er oft sagt að
þýðandi svíki frumtextann, sé ónákvæmur, skilji ekki andrúmsloft eða
hugblæ verksins og jafnvel ekki hina erlendu tungu sem þýtt er af.
Hér ræði ég einvörðungu um vandamál þýðinga úr frummálinu. Ég bregð
varla út fyrir reynslu mína í þessum efnum. Ég hef aldrei þýtt úr öðru en
frummálinu. Ég hef aldrei haft aðrar þýðingar til hliðsjónar meðan á
496