Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Blaðsíða 64

Tímarit Máls og menningar
Annar örlagavaldur Auðunar er maður að nafni Petsamo, sem skapað
hefur sér algera sérstöðu. Hann hefur lært hjúkrun og leggur stund á
ófullkomnar lækningar við frumstæðustu aðstæður. Vegna sérstöðu sinnar
er hann nokkurn veginn frjáls ferða sinna og er á sífelldu eirðarlausu flakki.
Hann reynir að líkna fólki án þess að finna til með því, og segir að helsta
framlag sitt sé að hjálpa fólki til að deyja á eins sársaukalítinn hátt og kostur
er. Hann hefur mikil áhrif á Auðun. Vegna reynslu sinnar af tveimur
tilverustigum, fyrir og eftir skelfinguna miklu, lítur hann svo á að mann-
eskjan sé villidýr að uppruna og það sé einungis fyrir óskiljanlega tilviljun
að hún hafi lifað menningarlífi í fáeinar kynslóðir á löngum ferli sínum.
Hann telur með öllu tilgangslaust að leggja drög að nýrri framtíð, og sakar
Auðun um rómantík, þegar hann reynir það. Auðun skilur ekki hugtakið
rómantík, en Petsamo skýrir það svo að rómantík sé að láta blekkjast af
lífinu. Má vera að rétt sé, að það sé rómantík að trúa á lífið, að minnsta kosti
má heyra svipaðan tón hjá þeim sem hamast nú sem mest gegn friðarsinn-
um. Petsamo horfist kalt í augu við endanlega tortímingu og telur hana
óumflýjanlega, en samt er hann fullur af ópersónulegum trega. Hann vill
lina þjáningar Auðunar og reynir að vara hann við því að hugleiða forsendur
tilveru sinnar. Sá sem vinnur í blindni þjáist minna, segir hann. Hann skynjar
kosmiska sorg Auðunar og óendanlega þrá hans eftir mannsæmandi lífi.
I þessari stuttu grein hef ég forðast að rekja efnisþráð sögunnar, m.a. til
þess að spilla ekki fyrir ánægju væntanlegra lesenda. Mér hefur orðið
tíðræddara um þær hugmyndir sem búa að baki frásagnarinnar. Meginstyrk-
ur höfundarins er fólginn í því að þora að horfast í augu við hugsanlega
framtíð þeirrar helstefnu sem stórveldi heimsins eru sem óðast að marka.
Það er ekki geðfelld mynd, en þeim mun brýnna að við virðum hana
vandlega fyrir okkur. Þessi saga er óhugnanleg, en við þolum að lesa hana,
af því að enn er tími til stefnu. Við getum sagt að lestri loknum: þessa
framtíð vil ég ekki. Og beitt orku okkar og athöfnum til að spyrna við
fótum. Af þessum sökum er þetta óhugnanlega snilldarverk einhver
brýnasta skáldsaga sem rituð hefur verið í okkar heimshluta á síðari árum.
Heiti bókarinnar og dúfurnar á kápu hennar leiða hugann að syndaflóði
Gamla testamentisins. Það átti að fela í sér hreinsun og endurlausn. En
dúfurnar í sögu Jersilds koma ekki fljúgandi með olíuviðargreinar. Þær eru
ekki lengur til. Dúfurnar bera með sér sýkla, veirur, tortímingu og dauða.
Syndaflóðið varð ekki fyrir ásetning, segir Biblían, heldur gáleysi. En ef
framtíðarsýnin í sögunni Eftir flóðið gengur eftir, þá getum við ekki kennt
um neinu gáleysi. Jersild dregur engar ályktanir í sögu sinni, predikar ekki,
boðar engar skoðanir. Hann heldur uppi mynd. Það er nóg. Virðið hana
vandlega fyrir ykkur.
534