Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Blaðsíða 96

Tímarit Máls og menningar
féllu þar náir (þ. e. dauðir; fleirtala af nár, ,,lík“); grán (þ. e. grá) spjót drifu
á gauta (þ. e. menn).
Meginhluti vísunnar er að verulegu leyti tilbrigði við orrustulýsingar í
fornum dróttkvæðum, þar sem bardögum er líkt við hríðarveður og vopn
dynja yfir menn rétt eins og hagl eða drífa. En svo meistaralega yrkir þetta
ókunna skáld, að sum orðin eru tvígild að merkingu og lúta annars vegar að
vígaferli og manndrápum og á hinn bóginn eru þau drög að vetrarlýsingu.
Orðið hríð-eflir á bæði við manninn sem eflir bardagann og einnig við
náttúruöflin sem valda hríðinni; grái liturinn er að vísu notaður um spjótin,
en hins vegar er auðsætt að hann hentar ekki síður þessari norðlægu heiði,
eins og hagar til, þar sem orðið hríð er tvítekið í vísunni; fátt er grárra í
útlegðum heims en heiði norðanlands í skammdeginu, áður en jörð er snjóvi
hulin, og liggur þó undir kafaldi. Og sögnin drifu um spjótin minnir
vissulega á snjófok. Orrustulýsing og vetrarmynd renna saman í eitt. En sá
er þó reginmunur á þessu erindi og öðrum dróttkvæðum vísum, að skáldið
sjálft bíður hel í viðureigninni og getur því ekki komið skáldskapnum á
framfæri nema með því móti að lauma þessum ljóðlínum inn í draum
Brynjólfs nokkurs á Kjalarnesi.
Eins og áður var lauslega drepið á, þá sver meginhluti vísunnar sig í ætt
við dróttkvæði með lýsingum á bardögum; að því leyti stendur þetta erindi
djúpt í rótum íslenskrar menningar. En öðru máli gegnir um fyrstu ljóð-
línuna; hún er runnin frá lærðum hugmyndum sunnan úr álfu. Er því ærin
ástæða til að ætla, að skáldið hafi stundað aðra iðju en vopnaburð einan; hér
er á ferðinni maður, sem hefur kynnst við bækur. Staðhæfingin um hrörnun
heims í brjósti vísunnar lendir þar ekki af handahófi, heldur er hún nátengd
vetrarlýsingunni sem fer á eftir. I lærðum ritum er vetur látinn tákna elli, og
á hinn bóginn fara saman elli og hrörnan heims: „Mikið er elli að bíða og
hrörnan heims þessa,“ segir í Mágus sögu jarls (1949: 291).
Um táknrænt gildi árstíða segir svo í Hómilíubókinni fornu (1872: 36;
sbr. einnig Hauksbók, 1892—1896: 173): „Vor merkir æsku vora, því að í
æsku þróast líkams afl sem sólar gangur of vor. Sumar merkir fulltíða aldur,
því að þá hefir líkamur allt afl sitt sem sumar allan sólar hita. Haust merkir
elli, því að svo þverr líkams afl við elli sem sólar gangur of haust. Vetur
merkir örvasa aldur, því að þá er líkamur þrotinn að öllu afli og hita, sem
vetur er sól-laus og kaldur.“ En hrörnun heims stafar ekki einungis af ísum
og sólarleysi, heldur einnig af hnignandi siðum, en um það efni er hægt
skrifa lengra mál en unnt sé að leysa af hendi í skammdegi þessa árs.
I inngangi Melabókar að landnámum í Norðlendingafjórðungi hljóðar
ein málsgreinin á þessa lund: „Hafa þar og flestar sögur gerzt og stærstar í
þeim héröðum, og eigi eldist það enn á vorum dögum, þótt vér eldumst og
566