Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Blaðsíða 90

Tímarit Máls og menningar
völundarhússins með tilviljunarkennda og tímabundna möguleika til þess
að skilja samhengið í sinni eigin sögu. Sannleikurinn í pólitískum greining-
um er einungis röklegur, — ekki persónulegur:
Þekking og yfirsýn eru ennþá nauðsynlegar, já, en ekki til að vernda sig fyrir
því sem er náið og ruglandi, því að vera fórnarlamb stöðugs þekkingarleysis,
enginn vandi að standa á þeirri sannfæringu að yfirsýnin ráði við söguna á
meðan þú horfir á allt í öfugum kíki lengst að ofan, hérna niðri láta sögurnar
ekki reka sig umsvifalaust inn í eina og sömu sögu, og það fen er grunnurinn
undir allri skipulegri yfirsýn, hérna niðri verður að reka boltann, úti í því,
mitt í því. (214)
Hvatirnar láta ekki göfga sig og gera úr sér stöðugt algleymi, nokkur af
lykilorðum skáldsögunnar eru einmitt hreyfing, að reka boltann eða dribla
og fleiri slík sem jafnframt eru myndræn lýsing á flökti hvatanna.
Fyrst á áttunda áratugnum var það íþrótt vinstri manna að fletta ofan af
íhaldsseminni í öllu því sem virtist vera róttækt (ideologikritik). Andstæður
einstaklings og sögu áttu rót sína að rekja til kapítalískra fram-
leiðsluafstæðna og einskis annars og rétt greining á því varð forsenda
heilbrigðrar sálar í byltingarsinnuðum líkama. Þar með var búið að gera
óhjákvæmilega misvísun einstaklings og sögu að gríðarlegri bælingu.
Draumurinn um sæluríki var hins vegar í raun og veru draumur um að
snúa aftur: í sjálfsást og samruna bernskunnar áður en tungumálið kom til
og túlkun einstaklingsins á hvötum sínum. „Allt er pólitískt“ var eitt af
tískuorðum þessa tíma en það virðist hafa gleymst að allt á sér líka sína
mynd, sitt útlit. „Reyni ég að ímynda mér hvað hefði getað orðið, birtast
engar myndir," segir Frandse þegar hann veltir því fyrir sér hvort öðru vísi
hefði getað farið fyrir Franke.
Þrátt fyrir áskoranir um að hætta allri hræsni og vera „eðlilegur“ verður
myndin ekki þurrkuð út nema einstaklingurinn falli algjörlega saman um
leið. Borgaraleg viðhorf sem hafa síast inn í verkalýðsstéttina verða ekki
þvegin burt með sannleika marxískrar greiningar sem gerir hreint eins og
hvítur stormsveipur. Það er með öðrum orðum hægt að gagnrýna sam-
félagsaðhæfinguna en það er öllu erfiðara að fjarlægja hana, jafnvel þó
marxísk greining komi til.
Við upphaf níunda áratugarins virðast hins vegar æ fleiri gera sér grein
fyrir nauðsyninni á að skilja einstaklinginn, tungutak hans og málhæfni.
Með það að leiðarljósi er hægt að gera eitthvað, hreyfa sig, reka boltann. Nú
verður æ meira vart við tilhneigingu til að skrifa um einstaklinginn, um að
vera til, um ástir og hversdagslíf. Nútíðin er aftur orðin eitthvað annað en
bið eftir því sem koma skal.
560