Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Side 65

Ástráðnr Eysteinsson
Að gefa í boðhætti
Módernismi og kvennapólitík í Gefið hvort óðru . . .
eftir Svövu Jakobsdóttur
Þegar smásagnasafn Svövu Jakobsdóttur, Gefið hvort öðru .... kom út í
fyrra,1 hafa eflaust ýmsir lesendur talið að nú mætti vænta tímamóta á ferli
hennar, enda 13 ár liðin síðan skáldsagan Leigjandinn (1969) birtist, og enn
lengra liðið frá útkomu fyrri smásagnasafna, Tólf kvenna (1965) og Veizlu
undir grjótvegg (1967). Slíkar væntingar kynnu að leiða lesendur til að
áfellast bókina á fölskum forsendum, því í raun myndar hún brú yfir þetta
árabil, þegar höfundur varði mestum tíma sínum til annarra starfa. Titil-
sagan birtist t.a.m. hér í TMM þegar árið 1968 og einhverjar aðrar sögur
munu hafa birst á prenti á áttunda áratugnum.2 Þessar sögur gefa einnig
sjálfar tilefni til að vera skoðaðar sem nokkuð óslitið framhald af fyrri
sagnagerð höfundar og settar í samhengi við hana.
Fantasíur um konur
Þegar ritað er um verk Svövu sýnist sérlega spennandi að nálgast þau frá
tveimur sjónarhornum, er samsvara raunar viðurkenndri stöðu hennar í
bókmenntalífi okkar. Annars vegar að skoða hana sem einn helstan
módernista í prósagerð, en hins vegar sem höfund er í verkum sínum fjallar
einkar meðvitað um „kvenlega reynslu" og jafnvel „kvenvitund“ (um þetta
hefur Svava fjallað í athyglisverðri ritgerð: „Reynsla og raunveruleiki“ sem
ég mun síðar vitna í3). Eitt meginmarkmið mitt, samhliða almennri
greiningu, er að sjá hvernig þessir grunnþættir eru samofnir í sögum hennar.
Þeir sem nálgast Svövu sem módernista munu fyrst festa auga á þeim
verkum sem ljóslegast brjóta í bága við hefðbundið raunsæi, svo sem
Leigjandanum og þeim smásögum sem byggjast á fantasíum. Mér sýnist það
hafa verið lenska meðal gagnrýnenda að skipta sögum Svövu í tvo hópa:
fantasíur og sálfræðilegt raunsæi, og sjálf ýtir Svava raunar undir þessa
flokkun í fyrrnefndri ritgerð sinni. Ekki veit ég hversu haldgóð þessi
sundurliðun er. Sé með fantasíum átt við furðusögur, sögur með atburðum
sem ekki fást staðist sem hlutlægar lýsingar á raunveruleika þeim sem við
þykjumst geta lagt á mælikvarða hyggjuvits, þá eru fantasíur Svövu ekki
535