Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Síða 22

Tímarit Máls og menningar
Skáldsagan naut feiknalegra vinsælda. Það var ekki nema von að margir
hefðu áhuga á að lesa um örlög manns sem hafði, eins og miljónir annarra,
hrakist á milli fylkinga, eða kannski kramist á milli þeirra í átökunum
miklu. Þeim mun fremur sem Sholokhov beitti ekki lesendur sína hug-
myndafræðilegu ofbeldi, ef svo mætti að orði kveða. Hann hafði, eins þótt
afstaða hans sjálfs til atburða færi ekki á milli mála, samið „margraddað“
verk, þar sem einstaklingar í andstæðum fylkingum og utan þeirra fengu að
njóta sín, bera fram sín lífsrök. Enda komu upp hjá kreddumönnum ýmsar
aðfinnslur: þeim þótti sem Sholokhov lýsti hinum ráðvillta unga stríðs-
manni, Grigorí Melekhov, með of miklum skilningi og samúð, að eiginlegir
bolsévikar í sögunni fengju ekki að njóta sín og sýna yfirburði sína og leið-
sögugáfu. Um leið var fundið að því, að Sholokhov hefði gengið of langt í
því raunsæi sínu að láta mállýsku kósakkanna ráða í málfari persóna og lýs-
ingum — slík viðleitni var talin standa skilningi almennings á sögunni fyrir
þrifum. Og nú skildi milli feigs og ófeigs, Babels og Sholokhovs. Sholok-
hov beygði sig undir þessa gagnrýni, hann endurskoðaði söguna, breytti
málfari, dró úr grimmdarlýsingum ýmsum, tók burt pólitískar tilvísanir
sem óþægilegar urðu með árunum. Heldur versnaði skáldsagan „Lygn
streymir Don“ við þetta, en í sovéskum kennslubókum hét þetta síðar
meir, að „vinsamleg umhyggja Kommúnistaflokksins veitti höfundinum
mikinn stuðning".
Sholokhov fór vel af stað, en átti eftir að valda mönnum vonbrigðum.
Skáldsaga hans um samyrkjuherferðina upp úr 1930, „Nýræktarland“, stóð
„Lygn streymir Don“ langt að baki. Fyrra bindi hennar kom út árið 1932
en hið síðara ekki fyrr en 1956 og hafði sagan, sem víkur að miklum og
grimmum átökum í kósakkasveitum, þá leyst upp í kæki og gamantilburði.
Menn hafa deilt um ástæðurnar fyrir hnignun Sholokhovs og margir lagt
mikla áherslu á, að það hafi leikið hann grátt, hve miklu lofi og forréttind-
um var á hann hlaðið af ráðandi mönnum. Aðrir segja afsakandi: það var
búið að banna þá hreinskilni sem enn gat lyft „Lygn streymir Don“ upp úr
lágkúru pólitískrar hentistefnu. Þær raddir hafa og heyrst, að Sholokhov
hafi ekki samið sjálfur upphafsbindin að „Lygn streymir Don“, heldur
unnið söguna upp úr handriti sem hann komst yfir eftir kósakkarithöfund-
inn Krjúkov — en nýlegar tölvurannsóknir á stíl og orðaforða þessara höf-
unda mæla ekki með þeirri kenningu.
Úr útlegb í útlegð
Rithöfundar gerðu á þessum árum fleira en að færa í búning skáldskapar
eigin reynslu byltingaráranna. Margir þeirra þurftu að skrifa sig í sátt við
412