Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Síða 76

Tímarit Máls og menningar
um og smáum, frá því sem ekki tókst, frá grimmd og fáránleika hvunn-
dagsins, þegar brugðið er á gaman er það jafnan dapurleika blandið.
Sá sem les hinar vönduðu smásögur Shúkshíns frá því um 1970 finnur
þar smekkvísan og áleitinn tón höfundar, sem kann vel þá list að segja
færra en fleira og þó allt sem nauðsynlegt er. Hann finnur þar yfirlætislausa
þekkingu á hugsunarhætti og málfari alþýðufólks til sveita. En fyrst og síð-
ast finnur hann að ekki er allt með felldu í heimi þessarra sagna. Það bjarg-
ast ekki neitt. I „Móðurhjarta" kemur sveitapilturinn Vítka í bæinn að selja
saltað spik, enda ætlar hann að fara að gifta sig og allt eins og það á að vera.
En vafasamar stelpur koma honum á fyllirí og ræna hann og þegar hann
rankar við sér má hann til með að berja á bæjarbúum í hefndarskyni og
verður það á að slasa lögregluþjón. Móðir hans gengur á milli lögreglu-
stjóra og sýslumanna og reynir að leggja inn gott orð fyrir drenginn sinn
og kannski mútur líka og hún trúir því að hún muni að lokum finna þann
sem getur og vill hjálpa henni. En við vitum að af því verður ekki: Vítka
verður áreiðanlega dæmdur í sjö ára fangelsi, líf hans er eyðilagt og hver er
sekur?
Allmargar sögur Shúkshíns segja frá þeim sem reyna að mæta sljóleika
og illsku heimsins með sérvisku, eins og „Sá skrýtni“ (svo heitir líka sagan
um hann), sem vill öllum vel en kemur sér allsstaðar út úr húsi. Eða þá
Andrei trésmiður (í sögunni „Smásjáin"), sem keypti sér smásjá fyrir pen-
ingana sem konan hans ætlaði að kaupa sér vetrarkápu fyrir, því hann er
viss um að manneskjan gæti lifað í 150 ár ef ekki væru andskotans bakter-
íurnar — og þær ætlar hann að skoða. Sér til skelfingar sér hann margt
kvikt og ískyggilegt í hverjum vatnsdropa, svitadropa og blóðdropa og er
fokreiður vísindamönnunum, sem hafa bundist þagnarsamsæri um þessa
vágesti — en hvað um það, hann sjálfur ætlar að grípa til sinna ráða og
finna aðferð til að drepa bakteríurnar. En áður en það takist hefur eigin-
konan selt smásjána á skransölu og er þá hægt að taka annað til bragðs en
drekka sig fullan með nágrannanum? Shúkshín kemur og nær heimi glæpa-
manna en flestir aðrir á þessum tíma. I eftirminnilegri sögu sem nefnist
„Mig langar að lifa“ segir frá rosknum einsetumanni sem stundar veiðar í
frumskógum Síbiríu. Hann tekur vinsamlega á móti ungum glæpamanni
sem hefur strokið úr fangelsi og lánar honum meira að segja byssu til að
hann eigi fleiri möguleika til að komast af á flóttanum. En strokumaðurinn
ungi, sem saknar „skrautlegs" lífs í borgum og fyrirlítur þá sem treysta á
hið góða í manninum, skýtur velgjörðarmann sinn til bana að skilnaði:
„það er tryggara þannig, gamli minn,“ segir hann.
Ekki rennur jafn rammur safi um æðar persóna í sögum Júrí Trífonovs.
Þær eru einna helst miðlungsfólk af menntamannakyni, menn sem gætu við
466