Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Blaðsíða 83

MAÐURINN í NÁTTÚRUNNl
úr lambhrútum liggja í rauðum saffronlegi áður en þau eru matreidd ofan í
karlmenn, svo þau verði ekki eins sjúklega grá á litinn og þeim er eðlilegt. í
engu af þessu, hvað menn láta ofan í sig, er lengur höfð hliðsjón af guði eða
hvað honum kunni að vera þóknanlegt. Leonardo sagði líka: Allt er til í öllu.
Vissi hann að allt er engu að síður sundurgreint í sameiningunni?
En náttúran ein og sér, maðurinn í sínum andlega heimi, kemur berlegast
fram í ljóma á stað þar sem engin náttúra var fyrir önnur en fenjamýrar og
sker, en síðan reis þar náttúra gerð af mannahöndum, í Feneyjum. Þar
vaknaði þörf fyrir að hengja myndir af náttúrunni á veggina í híbýlum
manna og hún færð í ríkulega olíuliti á málverkum yfir fenjasvæðin. Þannig
varð maðurinn að engu öðru en manni. Á málverkinu fæðist hann úti á
víðavangi af konu með eldingu í baksýn. Þetta er merki þess að honum sé
skylt að varðveita sig og náttúruna. Sú hugmynd er þar með fædd að saman
fari náttúruvernd og mannvernd og hún verður ekki aftur tekin. En reynslan
sýnir að stundum tekur aldir að hrinda hugmyndinni í framkvæmd, enda er
höndin tregari til starfa en hugsunin; höndin er líka hægari og fer yfirleitt
ekki af stað fýrr en öruggt verði að búkurinn hagnist eða fái eitthvað fyrir
sinn snúð. Aft ur á móti starfar hugurinn hugsunarinnar vegna, hann græðir
aldrei á neinu. Því borgar sig best að hugsa sem minnst á markaði hugans,
en arðvænlegast að þykjast hugsa, bera á borð fýrir aðra hugsanalíki; menn
gleypa það í sig.
Sérhver tími hefur ýmist auðsætt eða leynt viðhorf til náttúru og manns.
Þeir tímar hafa ríkt í menningunni þegar maðurinn var talinn vera ekki
aðeins viðmiðun alls heldur miðbik og allt gert til þess að verja hann: Skógar
höggnir, svo honum stafaði ekki hætta af rándýrum eða nornum, en herskip
og hallir smíðuð úr trjábolum til að verjast mannfjöndum. Fyrir atbeina axa
og saga hurfu óargadýr og nornir úr náttúrunni en fóru í staðinn inn í
þjóðsögur, bókmenntir eða huga manna, svipað og vísitala byggingaiðnað-
arins hér hrakti álfa úr klettum og vot jörð var ræst fram, svo þúsund sauðir
fengju að blómgast en mýramórar dræpust. En stundum verður náttúran
grunsamleg viðmiðun allra hluta, upphafin og gerð næstum guðleg. Menn
dýrka hana og leita huggunar í henni eins og Boetius forðum í heimspekinni
en Jón og Gunna í apótekum sem eru opin 70 lyfjatíma á dag og selja lyf með
afslætti. Við þannig aðstæður er mokað af bjartsýni ofan í framræsluskurði
og mýrar endurheimtar í von um að fá í þær affur mátulega saklausa og
gjaldeyrisskapandi mýramóra fyrir ferðamenn til að horfa á eða svo skor-
dýraffæðingar og annar menntavargur fái eitthvað að gera við að rannsaka,
á meðan bændur og rollur verða kvótanum að bráð. Á þeim tímum þegar
hugsanalíkið ræður eru menn ýmist að grafa eða moka ofan í skurði, líkt og
TMM 1997:2
81