Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Page 17

JAKOB BENEDIKTSSON 20. JÚLÍ 1907 - 23. JANÚAR 1999
Kaupmannahöfn var heimili Jakobs í tuttugu ár, frá því að hann kom
þangað ungur stúdent þar til hann flutti heim, virtur fræðimaður í blóma
lífsins árið 1946. Hann tók á þessum árum virkan þátt í líflegu félagslífi landa
sinna, ekki hvað síst á stríðsárunum. Þá ritstýrði hann tímaritinu Frón sem
þeir Jón Helgason gáfu út 1943-45 og ritaði þar fjölmargar greinar um
menningarmál. Árið 1943 var Jakob ráðinn bókavörður að háskólasafninu
og þangað kom einhverju sinni gamall kennari hans, Carsten Hogh, sem sæti
átti í Frelsisráðinu svonefnda, og bað hann fyrir leyndarskjöl dönsku and-
spyrnuhreyfingarinnar sem Jakob faldi og varðveitti í ranghölum safnsins til
stríðsloka. Það segir sína sögu um það traust sem menn báru jafnan til Jak-
obs.
Jakob langaði alltaf heim til íslands þó hann hefði góða aðstöðu til fræði-
starfa í Kaupmannahöfn og trygga afkomu. Árið 1946 bauðst honum að
leysa Kristin E. Andrésson af við stjórnvöl Máls og menningar meðan Krist-
inn vann að bókmenntasögu sinni. Hann þáði boðið og með því hófst löng
og farsæl samvinna Jakobs og félagsins; hann var framkvæmda- og útgáfu-
stjóri í tæp þrjú ár, átti sæti í félagsráðinu frá heimkomu, varaformaður
stjórnar frá 1948 og lengstum í fjóra áratugi, meðritstjóri Tímarits Máls og
menningar frá 1947-75. f stjórn félagsins sat Jakob til 1995 og ritaði fundar-
gerðir. Árið 1997 voru þeir Halldór Laxness og Jakob gerðir að heiðursfélög-
um Máls og menningar. Við Jakob áttum samleið í stjórn Máls og menningar
í tæp tíu ár og þar kynntist ég enn nýrri hlið á honum: varkárum og farsælum
bókaútgefanda sem var þó óhræddur við nauðsynlegar breytingar og
nýjungar, hann var maður sem „skynjaði breytingar tímanna betur en marg-
ur yngri maður“ einsog Þröstur Ólafsson komst að orði í kveðju sinni til Jak-
obs.
Árið 1948 var Jakob ráðinn aðalritstjóri Orðabókar háskólans ogþví starfi
gegndi hann til ársins 1977 þegar hann fór á eftirlaun. Þar voru þeir nánir
samverkamenn og vinir, Jakob og Ásgeir Blöndal Magnússon, Jón Aðal-
steinn Jónsson og síðar Gunnlaugur Ingólfsson og Guðrún Kvaran. Höfuð-
viðfangsefnið allan þann tíma var söfnun og skráning orða úr bókum og
handritum. Eklei var þó einvörðungu safnað úr ritmáli því Jakob átti mikinn
þátt í þeirri merkilegu nýjung um miðjan sjötta áratuginn að hefja samstarf
við fólkið í landinu um söfnun orða úr talmáli með útvarpsþáttunum
íslenskt mál. Jakob vann líka merkilegt starf við orðtöku úr elstu Biblíum
okkar og nákvæman samanburð á orðfæri þeirra. Þá var það fádæma elju-
verk hans að skrá á seðla torlæsilegt orðabókarhandrit Jóns Ólafssonar úr
Grunnavík í níu stórum bindum og gera með þeim hætti aðgengilega ein-
staka heimild um íslenskt mál við upphaf átjándu aldar. Orðabókarseðlarnir
úr þessu handriti munu vera um 50.000. Jakob var formaður íslenskrar mál-
TMM 1999:1
www.mm.is
7