Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Side 26

CARLOS FUENTES
sálræns óöryggis, færir landafræði nútímaskáldsögunnar sér öll þessi landa-
mörk í nyt til að komast yfir þau og víkka út sjóndeildarhring mannlegra
möguleika innan sögunnar, þvert ofan í allar úrtöluraddir. Sú er hin lifandi
hefð skáldsögunnar. En hvaðan kemur hefðin og í átt að hvers kyns mögu-
leikum stefnir hún hjá Juan Goytisolo?
2. Landslag að lokinni orrustu
Spænsk menning frá Cervantes til Bunuel varð til í gagnslagi. Á meðan ensk
og frönsk hefð urðu í stórum dráttum til í takt við nútímann, varð sú
spænska til í andspyrnu við allt sem hafnaði henni. Fyrst í stað var það and-
staðan við hinar kúgandi tilskipanir kaþólsku konungshjónanna, Fernando
og Isabel, um að gera brottræka alla gyðinga og lýsa yfir að „hreint blóð“ og
kaþólsk trú ættu upp frá því að vera grunnur sameiginlegrar þjóðareiningar.
Síðar kom hin óbilgjarna beiting sáttmála kirkjuþingsins í Trent: Spánn varð
sterkasta vígi Gagnsiðbótarinnar.
Að skrifa í gagnslagi komst upp í kvíðablandinn en ærslafúllan vana hjá
Fernando Rojas, höfundi Celestinu (1499), og Mateo Alemán, höfundi
Guzmán deAlfarache (1599). Tragíkómedía Rojasar markar upphaf hinnar
afhelgandi og innibyrgðu flökku- og borgarskáldsögu nútímans. Höfundur
hennar endar á flótta sem lögmaður uppi í sveit. f Guzmán liggur rót skálka-
ferða nútímans í Evrópu. Mateo Alemán hrekst í útlegð til Mexíkó og vonar
að frægð sín deyi. En hefð uppreisnargirninnar deyr ekki og nær hún eró-
tísku hámarki sínu í skáldsögum Francisco Delicado (Lozanafrá Andalúsíu,
1528) og Maríu de Zayas (Hinn spœnski Dekameron, 1637).
Juan Goytisolo umbreytir bókmenntahefðunum með því að lesa þær inn í
nútímann. Fyrir tilstilli Goytisolos verður hefð spænskrar fortíðar að okkar
eigin samtíð. Juan de la Cruz, Ibn Arabi, Zayas og Delicado, Rojas og Alemán,
Quevedo og Estabanillo González: sú hefð sem er víðtækust þeirra allra, sú
sem inniheldur alla þessa höfunda og gerir okkur kleift að lesa þá á róttækari
hátt en áður er, í augum Goytisolos og margra annarra, hefð Cervantesar.
Einn helsti sérfræðingur í verkum Goytisolos, Francisco Márquez de Vill-
anueva, segir okkur að athöfnin að „cervantísera11 haldist í hendur við það að
„gyðinggera“ og að „íslamísera". í Don Kíkóta er saman komin öll sú hefð
sem liggur frá Bókinni um góðar ástirúl Celestinu og sér Kíkóti fyrir áfram-
haldi hennar í Zayas og Delicado með því að festa í sessi gildi hins gáskafulla,
sem út af fyrir sig er ekkert annað en „þverúðarfullt viðhorf gegn ósveigjan-
legri kúgun hins kreddubundna samfélags rannsóknarréttarins.11 Cervantes
safnar saman öllu því sem er forboðið „samkvæmt reglum þeirrar fagur-
fræði sem nýtur opinbers stuðnings kirkju og ríkisvalds“, heldur því til haga
16
www.mm.is
TMM 1999:1