Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 39

AF „CERVANTÍSKU“ BERGI BROTINN
raunin. Það ríkir geysimikil andstaða gegn arabahefðinni á Spáni, ekki bara
innan samfélagsins, heldur einnig meðal þeirra sem fara með völd í menn-
ingarmálum. Þó er Al-Andalus að vissu leyti undantekning hvað þessu líður,
en þó, eins og Emilio García Gómez orðaði það, dautt og goðsögulegt
Al-Andalus. Claudio Sáncez Albornoz sagði að Al-Andalus menningin hefði
verið eyðilögð af „afrískum engisprettufaraldri", og var hann þá að vísa til
Almóhaðanna og Almóravíðanna17; en hann gleymdi að geta þess að engi-
sprettur þessar reistu Giralda-turninn í Sevilla og hallir nazarí-konung-
dæmisins í Granada. Svo að þetta hljóta að hafa verið framúrskarandi vel
menntaðar engisprettur. Á þessum tíma var Averroes einnig uppi. En það
ríkir töluverð mótspyrna gegn þessum þætti í menningarhefð okkar.
Ef ég ber einhverja von í brjósti hvað þetta varðar, þá er það með lönd Suð-
ur-Ameríku í huga. í tilefni þessara skammarlegu hátíðarhalda árið 1992 í
minningu þess að fimm hundruð ár voru liðin frá því að síðasta veldi mára
féll í Granada, 1492 (og að allir gyðingar voru reknir á brott frá Spáni), lagði
ég það til við einn háskólann á Spáni að þar yrði skipulagt námskeið um
Blanco White, um allar ritgerðirnar sem hann skrifaði, þegar á 19. öld, í þágu
þess að lönd Suður-Ameríku fengju sjálfstæði. En hann var eini mennta-
maðurinn á þeim tíma sem skrifaði - fyrst í El Espafiol og síðar í El Mensajero
de Londres-aðdáunarverðan greinaflokk um þetta efni. Hvar sem er í heim-
inum, til dæmis í Frakklandi, væru menn himinlifandi yfir að geta fjallað,
frammi fyrir nýlenduríkjum sínum, um höfúnd sem bæri þess vitni að það
voru til staðar menntamenn sem töluðu fyrir sjálfstæði þeirra; menntamenn
sem höfðu til að bera slíka einlægni og slíka skynsemi. En á Spáni er Blanco
White ennþá álitinn svikari. Menéndez y Pelayo sagði um Blanco White að
hann hefði jafnvel gengið svo langt í illsku sinni að dásama sigur Simons
Bolívar (frelsishetju Venesúela, Kólombíu, Perú, Bólivíu, Panama og
Ekvador), og að Spánn væri hin andlega móðir indjánanna í Suður-Amer-
íku. Þannig að þegar betur er að gáð kemur í ljós að eini spænski mennta-
maðurinn sem í styrjöldinni miðri studdi frelsun og sjálfstæði ríkja
Suður-Ameríku er ennþá útskúfaður á Spáni. Svona hefur þetta ætíð verið í
sögu þessa lands.
Erþað tilfinningþín að Spánn hafi enn ekki áttað sig á hlutverki sínu í mótun
sjálfsmyndar Evrópu?
Ég get vel skilið þá minnimáttarkennd sem ríkti meðal Spánverja frá og með
18. öld. Þegar Upplýsingin og vinnan í Alfræðiorðabókinni hófust í Frakk-
landi var það nóg þeim fáu spænsku menntamönnum þess tíma að fara yfir
Pýreneafjöllin til að sjá að þar var eitthvað allt annað á ferðinni. Þaðan á
TMM 1999:1
www.mm.is
29