Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Síða 70

HELGI ÍNGÓLFSSON
„Ef málverkið væri hér og enginn til að njóta þess bæri það enga feg-
urð. Yndi fegurðarinnar býr innra með okkur, í hugsuninni, og ef við
hverfum, nú, þá hverfur hugsunin einnig og þar með fegurðaryndið.“
Gamli maðurinn þagnaði með andlitið í sólarátt, líkt og hann vildi
sleikja hinstu geisla þessa deyjandi dags. „Hugsun og veruleiki eru
eitt,“ bætti hann japlandi við. „Veruleikinn er ekki til, ef enginn getur
skynjað hann.“
„Áttu við að ekkert sé til, nema ef fólk eða aðrar lííverur skynj i það?“
Anaxagóras fussaði. „Nei, með fullri virðingu, mæti Parmenídes, þá sé
ég ekki glóru í því sem þú segir. Ef ég hverf út í eyðimörkina, þar sem
enginn hefur drepið fæti niður áður, þá geri ég ráð fyrir að hún sé þar,
hafi alltaf verið og muni alltaf vera.“
„Gerir ráð fyrir, einmitt!“ svaraði Parmenídes sprökum rómi.
„Hvernig veistu að eyðimörkin þín hafi ekki verið ólgandi úthaf eða
skýjaþykkni eða tóm, áður en þú komst þangað?“
„Ég ...“ Anaxagórasi vafðist tunga um tönn. „Ef ég stíg út úr henni
og aftur inn í hana, þá er hún áfram eyðimörk.“
„En þú veist ekki hvernig hún var, meðan þú varst ekki í henni. Með
öðrum orðum: Þú ályktarú t frá reynslu þinni eða skynjun. En skynjun
manna er í reynd hjóm eitt. Fólk, líkt og málverk, er eingöngu yfir-
borð.“ Bölmóður lagðist yfir Parmenídes, líkt og allir hans ævidagar
hvíldu á honum. „Kaupmennirnir þarna á torginu eru ekki annað en
flöktandi skuggar, líkir vofum þeim sem hinn ráðagóði Odysseifur
mætti í myrkheimum.“
„En ég sé þá þarna og heyri raddir þeirra,“ andmælti Anaxagóras.
„Ég veit að þeir eru þarna.“
„Hvernig veistu það? Með hvaða augum sérðu það, með hvaða eyr-
um heyrir þú það?“
„Mínum eigin, að sjálfsögðu.“
„Og þú getur aldrei numið neitt með skynfærum þeirra manna sem
þú segist sjá?“
„Vitaskuld ekki.“ Anaxagóras sýndi óþreyju, líkt og hann skildi ekki
hvað Parmenídes væri að fara.
„Þess vegna ert þú einn um skynjun þína og getur aldrei vitað hvort
eða hvernig aðrir menn skynja. Auk þess er sú mynd sem þú mótar af
heiminum í alla staði ófullkomin.“
„Hvernig þá?“
60
w w w. m m. 1 s
TMM 1999:1