Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Side 99

ÞRÁIN ER í TREGANUM BUNDIN
Svarið sem mælandi þessa ljóðs finnur við spurningunni rekin áfram af
hvíldarlausri þrá og þrá eftir hvíld „um heiðar og stórgrýttan stig“ tengir á
vissan hátt svör hinna tveggja saman. Því í lok kvæðisins kemur í ljós að örlög
mannsins eru að leita hinnar heilögu blekkingar sem Jóhann Jónsson orti
um. Ljóðmælandi „Áfangastaðar“ skilur það loks að hann leitar aðeins þess
sem rekur hann áfram að leita. Sólirnar sem hrynja í dropatali og fæða nýtt líf
og nýja sorg í kvæði Jóhanns Sigurjónssonar geta ekki flúið örlög sín því það
eru örlög mannsins að leita þrá sína uppi og þráin er „í treganum bundin“.11
Vonleysið í „Hvergi heima“ er undantekning í kveðskap Guðfmnu sem
jafnvel helsjúk í skugga dauðans tignaði sól og líf. Hún velti eðlilega fyrir sér
tilgangi lífsins í húmi þeirra örlaga sem það hafði búið henni en spurningar
hennar frammi fyrir dauðanum eiga þó fremur skylt við æðruleysi en þá úr-
kulnun vona sem ræður ríkjum í „Hvergi heima“.
Dauðinn bíður.
Nú daprast hver stundin.
Lagt hafa örlög
ís yfir sundin.
Hvað ertu líf,
sem hér byltist á bárum,
vakir í brosum
og titrar í tárum?12
Rósemi hennar endurspeglast í einfaldri spurningu gagnvart staðreynd
auðnuleysisins. Þetta æðruleysi andspænis dauðanum kemur líka fram hjá
þeim skáldum sem hér eru borin saman við kveðskap hennar. Þau blessa
hverja stund, hvert örsmátt augnablik, sem dauði þeirra dregst á langinn.
Þetta kristallast í orðum Jóhanns Sigurjónssonar í bréfi sem hann skrifar til
konu sinnar síðasta árið sem hann lifði: „ég var sannfærður um að ég væri að
deyja, ég gat ekld náð andanum, en það kom aðeins lítið blóð, og að lokum
bráði af mér, guði sé lof, miskunnsemi lífsins hlífði mér enn um stund við því
að kanna hinn mikla leyndardóm."13 Þetta hetjulega viðhorf gagnvart því
óumflýjanlega er sett fram af slíkri einlægni að það jaðrar við sakleysislegt
traust. Jóhann vildi alls ekki deyja. Lífslöngun hans var knúin áfram af
þránni til að skapa ódauðleg listaverk. Þó hugur hans stæði einkum til leik-
ritagerðar urðu ljóðin honum vettvangur fyrir þá sáru reynslu sem var
mörkuð af skugga dauðans. Ljóð hans vitna hvarvetna um lífslöngunina sem
stendur andspænis dauðanum. Tilfinningarnar vakna ljúfar og sárar, gleðin
og sorgin sækja hugann heim um stund, en að baki bíður dauðinn og bindur
enda á þetta sætlega tilfmningalíf.
TMM 1999:1
www.mm.is
89