Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Síða 138

GUY SCARPETTA
var aðalsmaður dulbúinn sem jakobíni, eða öfugt, að Casanova var ákafur
stuðningsmaður konungsdæmisins: ekkert af þessu gefur minnsta tilefni til
að alhæfa). Önnur ástæðan er sú að byltingarsinnar sóttu til Rousseu og hug-
mynda hans sem byggðust mjög á dyggð, ekki síst í siðferðismálum (á tímum
ógnarstjórnarinnar var litið svo á að fríhyggjumenn væru grunsamlegir á
sama hátt og „aðalsmenn“ og „öfgamenn“, það er að segja prestar sem neit-
uðu að vinna eið að stjórnarskránni 1790). Loks er þriðja ástæðan sú að það
var líka til í dæminu að milli fríhyggjumanna og kirkjunnar ríkti leynileg
sátt, jafnvel samstaða eins og Michel de Certeau6 hefur gert góð skil: það ber
því að gera greinarmun á merkingu orðsins fríhyggjumaður á 17. öld (sem
þýddi trúlaus maður, frjáls hugsuður) og þeirri merkingu sem orðið öðlaðist
á 18. öldinni. Höfúm í þessu sambandi í huga jafn táknrænan mann og Da
Ponte: ábóti, þekktur fríhyggjumaður, aðalmaðurinn í feneysku ridotto,
höfundur söngtextanna í Don Giovanni og Cosifan tutte, mikill áhugamaður
um söngkonur, og lét sér ekki nægja það eitt að hlusta á þær syngja, - án þess
að það hafi valdið honum neinu sérstöku samviskubiti...
En hinn þröngi skilningur Vaillant byggist á jöfnunni: fríhyggja = trúleysi
= upplýsingaöld. Það leiðir hann auðvitað út í það að draga nokkuð skraut-
legar ályktanir, eins og þegar hann leikur sér með orðið „dyggð“ og reynir að
tengja við siðferði fríhyggjumannsins eins og Laclos skilur það, og þykist síð-
an túlka það í anda Corneille, Rómverja, hetjanna, en lætur undir höfuð
leggast að minnast á að byltingarsinnar lögðu mjög siðprúða merkingu í
orðið (Saint-Just, til dæmis) oghann lítur alltaf framhjá rousseuismanum,-
en sú náttúrustefha sem var áberandi fyrir byltinguna var algerlega andstæð
því gildismati fríhyggjumanna sem hann hampaði annars mjög.7
Þetta kemur glögglega fram í Éloge du cardinal de Bernis (Lofgjörð til
Bernis kardinála): Vailland rekur þar fund sem Casanova átti með ástkonu
Bernis (þess má geta svona í leiðinni að þetta var afar útsmogin nunna): Fen-
eyingurinn hefur fundið, hvað innan um annað, í bókasafni hennar: „allt
sem skrifað hefur verið gegn trúnni, og allt það sem hinir allra lostafyllstu
pennar hafa skrifað um nautnina.“ „Undrandi," skrifar Vaillant, „á þessari
beinu tengingu milli heimspekinnar og nautnarinnar, nokkuð sem var
óvanalegt á Italíu þar sem trúin hafði fyrir margt löngu gert samkomulag við
nautnina, spyr hann vinkonu sína. Nunnan fuðrar öll upp, ekki vegna til-
hugsunar um nautnina, heldur af reiði út í Guð. Casanova tekur eftir því og
finnst það miður.“
Þetta er allt og sumt. Vaillant nefnir þetta, en heldur svo áfram, skeiðar
áfram án þess að skeyta um hvert þessi hugsun um „sátf‘ gæti leitt hann, eða
sú staðreynd að Casanova skuli hafa fundist þetta „miður“: en það hefði
skiljanlega leitt hann inn á svið sem hann neitaði að taka með í reikninginn.
128
www.mm.is
TMM 1999:1