Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Page 139

TILBRIGÐl OG HUGARSPUNI UM BJARTA ÖLD
Hann hefði ekki getað sætt sig við annað en að það hafi verið samasemmerki
milli fríhyggju og virkra trúleysingja.
Þetta vitum við, og nú á tímum skiljum við ástæðurnar fyrir því að Vaill-
and kýs að vera blindur á þetta (í stuttu máli sagt: tilraun hans til að fella vörn
sína fyrir gildum fríhyggjunnar inn í hugmyndafræði sem byggðist á fram-
farahyggju og andúð á kirkjunni). Samt sem áður er frásögn eins og þessi,
burtséð frá sjálfri afstöðu (tímabundinni afstöðu) Vaillands, ákaflega athygl-
isverð fyrir okkur. Með hvoru þeirra höldum við? Með ástkonu Bernis, sem
gengur opinskátt á skjön við allt, tengir óreiðuna í eigin kynlf fi við þá þörf að
fremja helgispjöll, guðlasta? Eða Casanova, sem finnst þetta allt vera fremur
kjánalegt, sem annars kom sér upp, rétt eins og til að sætta sig við hin opin-
beru trúarbrögð, persónulegri kenningu um „forsjá“ sem leyfir honum fyr-
irfram að taka sér allt það frelsi sem honum þóknast (hans leið til að komast
hjá því að stilla sér upp sem hetju)? Ég játa fyrir mitt leyti að ég hika sífellt.
Það kemur stundum fyrir á okkar tímum þegar Rushdie er dæmdur til dauða
af myrkustu ofsatrúarmönnum, þar sem siðferðiboð og bönn, rétttrúnaður,
og viðteknar skoðanir eru ríkjandi, að manni finnist réttast að ráðast líka
gegn guði; á öðrum stundum fmnst mér síðan ekkert eins þunglamalegt og
sú tilhugsun að þurfa að pakka nautninni inn í hugmyndafræðilegar um-
búðir, umbúðir sem eru eins Qarri inntaki hennar og hugsast getur. Með öðr-
um orðum, þá á samtalið milli Casanova og ástkonu Bernis sér stöðugt stað
innra með mér. Rétt eins og maður þyrfti líka að fara mátulega kæruleysis-
lega með hugmyndir, og taka ekki mark á þeim kerfum sem okkur bjóðast
nema við höfum gaman af þeim (sem annars getur verið mismunandi eftir
aðstæðum). Mér virðist þetta vera eina leiðin til að koma í veg fyrir að
nautnahyggjan verði að einhvers konar rétttrúnaði8. Svo ég tali nú ekki um
þá aukalegu, leynilegu, næstum ósegjanlegu nautn sem sprettur af því að tví-
stíga svona viljandi.
Einsiedeln
Eitthvert mest heillandi augnablikið í skoðunarferðum mínum um allar
kirkjur og klaustur í Bæjaralandi, Sváfalandi og Dónárdalnum, var þegar ég
uppgötvaði klaustrið stórkostlega í Einsiedeln, skammt frá Zurich í Sviss. í
rauninni byrjaði allt með léttu ergelsi: verið var að endurgera kórinn í klaust-
urkirkjunni (sem ég vissi að Asambræðurnir höfðu gert, þessir 18. aldar
barokksnillingar, listamennirnir sem gerðu Rohr, Weltenburg, Osterhofen,
og þetta stórfenglega djásn sem kirkja Heilags Jóhanns Népomucene í
Munchen er), kirkjan var lokuð almenningi og tréveggur skyggði á kirkju-
skipið þannig að ekkert sást. Ég var vonsvikinn en harðákveðinn í því að gef-
TMM 1999:1
www.mm.is
129