Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 150

EINAR MÁR JÓNSSON
dags. I goðsögnum ýmissa fræðimanna afyngri kynslóðinni er svo látið heita
að málið hafi fyrst og fremst snúist um stafsetningu og útgáfustíl: þegar ryk-
fallnir grúskarar voru að bisast við að gefa út ólæsilegar útgáfur „íslenzkra
fornrita“ með „samræmdri stafsetningu fornri" og ofhlaðnar neðanmáls-
greinum um örnefni hafi loksins komið fram maður og gefið sögurnar fornu
út í nútímaútgáfum með nútímastafsetningu fyrir nútímamenn. Fyrir
bragðið geysast menn enn fram á völlinn, vopnaðir nútímastafsetningu í bak
og fyrir, til að berjast áfram í menningarstríði sem útkljáð var fyrir meira en
hálfri öld og vinna miklar hetjudáðir, eins og Hriflu-Jónasar séu enn í hverri
gátt, með höfuðið aftur á baki og hlæjandi frá eyra til eyra.
Á þessa túlkun virðist höfundur fallast í byrjun, því hann segir um forn-
ritaútgáfu Halldórs Laxness: „það sætti tíðindum á þeim tíma að þessi rit
skyldu prentuð með nútímastafsetningu“ (bls. 17). En nú er það skoðun
sumra (þótt ég skipi mér ekki fyrirvaralaust í þann hóp) að í starfi sagnfræð-
inga felist ekki síst afhjúpun goðsagna, og sú langa frásögn af öllu þessu
málastappi, sem hefst á bls. 117 og nær yfir meira en fimmtung bókarinnar,
sýnir það síðan svart á hvítu að deilurnar voru á öðrum sviðum og goðsögn-
in er í meginatriðum röng. Höfundur leiðir fyrst að því ýmis rök að Halldór
Laxness hafi í rauninni verið sammála helstu kenningum „íslenska skólans"
um fornsögur og gert þær að sínum eigin. Þetta hljómar harla sennilega, en
það virðist hægt að ganga enn lengra: þá er harðorð árás hans gegn „hinum
barbaríska heila“ sem trúi statt og stöðugt á sannleika fornsagnanna ekki að-
eins „þungt og hnitmiðað högg sem Halldór veitir skoðanasystkinum Jóns
Hreggviðssonar", eins og höfundur segir (bls. 19), heldur er hér líka verið að
svara fullum hálsi þeim sem voru tregir til að fallast á viðhorf Nordals og
lærisveina hans og brugðust t.d. illa við ritgerðinni um Hrafnkels sögu. Sjálf-
ur komst Nordal hóflegar að orði, enda var hann orðvar og taldi t.d. nauð-
synlegt að hafa einhverja hliðsjón af skoðunum almennings í útgáfum sem
honum væru ætlaðar (sbr. bls. 122), en varla hefur honum verið mjög á móti
skapi að rösklega væri gengið fram, þegar því var að skipta. Hann studdi líka
starf Halldórs Laxness, enda vissi hann vel, að nauðsynlegt er að gefa fornrit-
in út á margvíslegan hátt. Þannig reynist það ekki aðeins rangt að einhver
andstaða hafi verið milli Halldórs Laxness og þeirra fræðimanna sem stóðu á
bak við útgáfu „íslenzkra fornrita“, heldur virðist nú Laxness kominn í það
hlutverk að vera e.k. forhleypismaður Nordals og lærisveina hans í deilunum
um kenningar „íslenska skólans“ . . . Hafa þannig orðið mikil endaskipti á
goðsögninni.
En málastappið út af fornritaútgáfu Laxness var fyrst og fremst pólitísk
aðför þar sem öllum brögðum var beitt. Ljóst er að málið snerist þó ekki um
stafsetningu. Þótt stjórnmálamenn taki oft á tíðum stórt upp í sig, hefði orð-
140
www. mm. ís
TMM 1999:1