Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Síða 113

RITDÓMAR
hæfileiki, um leið og hann er eftirsóknar-
verður, felur jafnframt í sér ákveðinn
óhugnað - jafnvel hættu. Skáld þurfa að
vera köld, því skáldskapur er miskunn-
arlaus: „enda er skáldskapur jafnan fyrir
utan þann sem iðkar hann en um leið býr
hann innra með honum á einhverjum
stað sem verður hvorki stjórnað af hug-
myndum um hlýðni né löngun til að
koma í veg fyrir þá synd að maður gangi á
djöfullegum vegum hans“ (bls. 24). Því
er hugarburður og villuskynjun ágætt
veganesti fyrir ferð eftir djöfullegum
vegum skáldskaparins.
Upphafi Guðbergs sem skálds er bæði
lýst sem óhuganlegu og heillandi ferli í
senn. Það felur einnig í sér ýmsar tilraun-
ir af hans hálfu eins og þegar hann lýsir
því þegar hann reyndi að éta marfló til að
verða eilífur en náði henni bara á tung-
una: „Ég varð fyrir einhverju sem líktist
vitrun sem gaf til kynna að þótt mín biði
það sama og annarra manna þá gerði það
ekki eins mikið til og ég gæti haldið, lík-
aminn yrði auðvitað að duft i, en tungan í
mér ætti eftir að lifa til eilífðar“ (bls. 53).
Hér er hámarkinu á mýtunni um upp-
runa skáldsins náð og aldrei að vita nema
smáskáld hópist nú til Grindavíkur að
éta marflær.
Mitmi kannað
Sjálfsævisöguhöfundar skrifa ekki ein-
ungis niður minningar heldur fjalla oft á
tíð um minnið sjálft. Guðbergur hefúr
ákveðnar skoðanir á hvernig minni
manni ber að rækta. Hér tengist hug-
myndin um minni einnig sköpun þar
sem Guðbergur óskapast yfír þeim hæfi-
leika að læra utanbókar sem faðir hans
hampaði stöðugt: „Vegna þess að eðli
minnisins er vald, skortur á skopskyni,
efasemdum, og alvaran einkennir það;
undirstaða vitsins er aftur á móti sí-
breytileiki, leikur, leikgetan, gleði hugar-
flugsins sem þarf reyndar að vera gætt
sæmilegu minni, en ekki einvörðungu
því og síst af öllu stálminni. Vit gætt
stálminni er grimm valdaþörf' (bls.
235). Utanbókarlærdómur og stálminni
er lýst sem andstæðu skáldlegrar hugs-
unar og sköpunar. Það bindur hugsun-
ina niður sem þarf frelsi til að skapa.
Minni sem ekki kannar er ekki líklegt til
stórbrotinna æviskrifa. Áhrifamestu
æviskrifin felast í því þegar minnið er
kannað, þegar fólk skrifar ævi sína ekki
einungist til að sýna hvert það er, heldur
skrifar til að uppgötva eitthvað ókannað
úr fortíðinni. Sjálfsævisögur sem ekki
kanna minnið heldur þylja upp stað-
reyndir sem höfundar kunna utanað eru
lítils virði. Þannig bækur bæta engum
nýjum skilningi við, engri nýrri innsýn.
Guðbergur leggur áherslu á þessa könn-
un á minninu, á að endurskapa atburði,
og á frelsið sem felst í nýrri skynjun. Þeg-
ar allt þetta fer saman verða til hápunktar
verksins.
Það semfágar steininn
Áhrif foreldranna á hugsun og
skáldskaparsýn Guðbergs eru mjög mik-
ilvæg fyrir þá sjálfsmynd sem sköpuð er í
verkinu. Hann rekur mismunandi
hugsanagang foreldra sinna í því skyni að
skoða sjálfan sig. Þetta verk er því engu
síður óður til foreldranna en fyrsta bind-
ið:
„Hún virtist skynja þeim mun betur
sem snertingin við hlutina varð minni.
Pabbi sá til manns með augunum og
gagnrýni orðanna; en honum sást yfir
eðli manns. Mömmu var gefin listin
að koma auga á hluti án nálægðar og
nota innihald og lævísi orðanna. Ég
vissi að hvort tveggja, hún og hann, sí-
uðust á sinn hátt smám saman inn í
mig við umgengnina svo ég varð eins
1 1 1
L.
TMM 1999:3
www.mm.is