Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Blaðsíða 37

Upptalning á birgðum við litun Innréttinganna sýnir að þar voru
notuð flest efni sem talin voru til undirstöðuefna í litun þess tíma: rauð-
tré (l. Caesalpinia brasiliensis einnig Caesalpinia echinata); gulspónn (l. Mor-
us tinctoria einnig Clorophora tinctoria og Maclura tinctoria); wau (l. Reseda
luteola); engskjær (l. Serratula tinctoria); ficet tré (l. Rhus cotinus); sumak
(l. Rhus); sandel (l. Pterocarpus santalinus); curcuma (l. Curcuma longa);
kaktuslús (Dactylopius coccus, einnig þekkt sem Coccus cacti); indigo (l. Ind-
igofera tinctoria).Auk þess eru talin upp ýmis efni til að binda liti og breyta
litum svo sem málmsölt, sýrur og fleiri efni.94
Í ullariðnaði Evrópu voru kröfur um fagmennsku í litun afar strang-
ar. Það gefur auga leið ef klæðavoð skemmdist í litun var öll sú vinna
sem lögð hafði verið í klæðið – kembing, spuni, vefnaður, þóf – allt
unnið fyrir gýg. Í úttekinni frá árinu 1759 er brugðið upp dapurlegri
mynd af vanda þessarar flóknu iðngreinar í Innréttingunum. Rakin eru
hrakföll í ráðningu litara. Árið 1752 var ráðinn litari að nafni Johan
Hansen og átti að kenna innfæddum kúnstina að lita. Hansen sagði
starfi sínu upp sama ár. Árið 1753 var ráðinn annar litari, Friderich
Erntzt, sá var rekinn af klæðameistara Dannenberg. Enn einn litari var
ráðinn árið 1756, Peder Malmgren, og var hann „icke alleene U-dueli-
gre end den forrige, Mens Jnteressentskabet Skadeligere“. Malmgren var
einnig sagt upp. Þessari raunalegu upptalningu lýkur með orðunum „der
behøves altsaae Een Duelig Farver fra Kiøbenhavn til at oplære jndbÿg-
gerne udi Professionen“.95
Var færst of mikið í fang?
Sagnfræðingum ber almennt saman um að þegar 18. öldin gekk í garð
hafi íslenskt samfélag einkennst af stöðnun, jafnvel hnignun. Gísli
Gunnarsson sagnfræðingur skilgreinir þessi einkenni í riti sínu Upp er
boðið Ísaland. Hann bendir þar á hve ríkjandi samfélagshættir voru
njörvaðir niður. Stéttaskipan, embættismannakerfið, fyrirkomulag jarð-
eigna, leigur og landskuldir, kvaðir og vistarband hélt samfélaginu í
föstum skorðum. Jafnframt bendir hann á að tortryggni gagnvart
nýjungum og áhættuhræðsla, algeng fyrirbæri meðal fátækra þjóða, hafi
einkennt samfélagið, einnig að verkkunnáttu hafði hnignað. Hefð-
bundnar yfirstéttir hafi í raun verið andsnúnar breytingum þar sem
valdastaða þeirra tengdist fornum framleiðslu- og samfélagsháttum.
Segir Gísli að umbótatilraunirnar, tækninýjungar í atvinnumálum, sem
konungur og embættismenn hans í Íslandsstjórn komu á framfæri á 18.
36 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS