Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Page 133

stuttan, gildan legg með fremur víðri reykrás og litlum haus. Þegar tímar
liðu urðu leggirnir lengri, reykrásin mjórri og hausinn stærri. Frá upphafi
notuðu pípugerðarmenn merki til að einkenna framleiðslu sína. Í fyrstu
voru það einföld geómetrísk mynstur, en síðar margbreytilegra skraut. Frá
árinu 1660 voru hollenskir pípugerðarmenn skyldaðir til þess af iðn-
félögum sínum að merkja framleiðsluvöru sína þannig að hún þekktist.6
Töluvert er til af rituðum heimildum um pípugerðarmenn og verkstæði
þeirra. Því geta þeir, sem rannsaka þennan gripaflokk, oft borið kennsl á
merki og skraut sem er á pípuhausnum, leggnum og hælnum og þannig
má segja til um hver framleiðandinn er og tímasetja gripinn. En það eru
ekki bara sérstakir áhugamenn um pípurannsóknir sem áhuga hafa á píp-
unum, þær geta komið fornleifafræðingum að góðu gagni. Mjög algengt
er að pípubrot finnist við fornleifarannsóknir og oft má nota þessa gripi
til návæmrar tímasetningar minja sem eru yngri en frá því um 1600 og
geta þau komið næstum að eins góðu gagni og slegin mynt.
Fljótlega urðu krítarpípur fjöldaframleiðsla og voru þær gerðar á sér-
stökum verkstæðum. Þær voru ekki mjög endingargóðar, enda var efnið
brothætt. Ef pípa brotnaði og varð ónýt, lenti hún í ruslinu. Af þessum
sökum var mikil eftirspurn eftir þeim um alla Evrópu. Holland leysti
fljótlega England af hólmi sem mikilvægasta framleiðsluland krítarpípna.
Bæði þar og í nálægum Rínarlöndum, þar sem einnig settust að margir
pípugerðarmenn, fannst besti leirinn. Minna var um pípugerð á Norður-
löndum. Strax árið 1611 eru til heimildir um pípuframleiðslu í Kaup-
mannahöfn. Árið 1650 hófu tveir Hollendingar, Johan Focke og Johan
Wisbeck, krítarpípugerð í Stokkhólmi og árið 1752 stofnaði Jacob Boy í
Drammen fyrsta norska pípuverkstæðið.7 Á Íslandi voru aldrei framleidd-
ar krítarpípur.
Rannsóknir á krítarpípum hafa ekki verið viðamiklar á Íslandi.
Hingað til hefur ekki verið unnið nema að litlu leyti úr fundnum pípu-
brotum, þótt þau séu til frá ýmsum stöðum. Gerð hefur verið full grein
fyrir fundnum brotum úr uppgreftinum á Kópavogsþingstað (1973-1976)
og má segja að þau skrif séu upphaf pípurannsókna á Íslandi. Þá hefur
nokkur grein verið gerð fyrir krítarpípubrotum úr Skálholti og Viðey.8
Tóbakið kom fyrst til Íslands í upphafi 17. aldar. Meðal elstu rituðu
heimilda má telja frásögn í Reisubók Jóns Ólafssonar Indíafara, sem lærði
að reykja um borð í ensku skipi þegar hann sigldi til Englands árið
1615.9 Frásögn Jóns er þannig elsta heimild frá Íslendingi en hann hefur
eflaust ekki verið eini Íslendingurinn sem reykti tóbak á þessum tíma.
Elstu pípur sem fundist hafa hingað til á Íslandi eru frá Skálholti,Viðey
132 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS