Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Blaðsíða 68
Gylfi Þ. Gíslason svaraði grein húsameistara, sem birzt hafði 22. febrúar
1948 í Alþýðublaðinu og fyrr var getið, með grein í Alþýðublaðinu 29.
febrúar. Leggur hann áherzlu á, að viðgerð Bessastaðakirkju hefði átt að
miðast við aldur hennar og minjagildi, höfuðmarkmiðið að vera það að
varðveita hina gömlu og að mörgu leyti sérkennilegu gerð kirkjunnar og
forna muni hennar, og telur alrangt að þeir hafi verið ljótir og ósmekk-
legir, enda hefði aldur löngu bætt þeim það sem á hefði skort um
glæsileik í upphafi. Og hér viðhefur Gylfi orð, sem líklegast skýrir bezt
harkalega meðferð Íslendinga á menningarminjum sínum oft á tíðum,
orðið minnimáttarkennd. Segir Gylfi það vera minnimáttarkennd að þola
ekki legstein Páls Stígssonar í vegg kirkjunnar fyrir almannaaugum, dansks
embættismanns, sem var að vísu ekki vel þokkaður. Kallar Gylfi þessar
breytingar á kirkjunni „óþurftarverk“. Í lokin hvetur hann svo yfirvöld,
sem gæta eigi nýsamþykktra laga um vernd fornminja, að vera mjög á
verði. Er ljóst af þessum skrifum Gylfa Þ. Gíslasonar og upptöku málsins
á Alþingi, að honum er mjög þungt til húsameistara fyrir það hvernig
farið var með kirkjuna.
Húsameistari birti einnig grein í sama tölublaði Alþýðublaðsins til að
skýra málstað sinn. Hann kveðst ekki hafa komið að viðgerðarmálum á
Bessastöðum fyrr en sér hafi verið falið sem embættismanni að sjá um
viðgerð kirkjunnar. Hann kveður fornminjavörð, en svo nefnir hann
þjóðminjavörð ætíð, og aðstoðarmann hans, Kristján Eldjárn, hafa fylgzt
með viðgerðinni og hafa tekið við og séð um flutning þeirra gripa úr
kirkjunni, sem þeir vildu geyma á Þjóðminjasafninu. Hafi fornminja-
vörður orðið ásáttur um hvar legsteini Magnúsar Gíslasonar skyldi komið
fyrir og um umbúnað grafar hans í kirkjunni.
Matthías Þórðarson, sem enn var þjóðminjavörður er þessar fram-
kvæmdir voru gerðar, lagði ekki orð í belg opinberlega um þetta mál,
þótt reynt væri hér að draga hann til nokkurrar ábyrgðar á framferðinu
gegn kirkjunni, en hann hefur skrifað með penna hæverskar athuga-
semdir á úrklippu af greininni, sem er í skjalasafni Þjóðminjasafnsins.
Við fyrirsögn Guðjóns Samúelssonar: „Villandi ummæli um viðgerð
Bessastaðakirkju leiðrétt,“ hefur Matthías skrifað: „Trúið hánum vart,“
sem er tilvitnun í vísu Gunnlaugs ormstungu: „Hirðmaðr es einn, / sá´s
einkar meinn. / Trúið hánum vart, / hann´s illr ok svartr“. Þá hefur hann
skrifað við þau ummæli Guðjóns, að hann og Kristján Eldjárn hafi fylgzt
með viðgerð kirkjunnar: „Fengu ekkert að segja.“ Og við það að þeir hafi
tekið við og séð um flutning muna úr kirkjunni í Þjóðminjasafnið hefur
hann skrifað: „Eptir að búið var að kasta þeim út.“ Og að lokum við þá
„VANDALISMINN“ Í BESSASTAÐAKIRKJU 67