Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Blaðsíða 138

Krítarpípurnar úr Aðalstræti 14-18
Á árunum 1971 til 1975 fór fram fornleifarannsókn á nokkrum lóðum í
miðbæ Reykjavíkur, meðal annars við Aðalstræti þar sem áður stóð
tauvefsmiðja Innréttinganna. Þá var grafin upp norðurálma hússins.29
Árið 2001, frá janúar til júní, voru aðrir hlutar byggingarinnar grafnir
upp.Við þessar rannsóknir fundust alls 268 brot úr krítarpípum, 82 í fyrri
uppgreftinum og 186 árið 2001.Við frekari rannsókn 2003 fundust 49
brot.30 Gripirnir verða varðveittir í Árbæjarsafni.
Á Íslandi hafa fundist pípur frá Hollandi, Þýskalandi, Englandi og
Norðurlöndum, í uppgreftinum við Aðalstræti eru dæmi um allt nema
þýskar pípur. Áhöld til tóbaksbrúkunar hafa einkum borist frá Hollandi
og Englandi, en óbeint um hendur danskra kaupmanna. Í yfirliti um
innflutning á árunum 1732-1743 er getið um tóbakspípur, sem „ónauð-
synlegar eða óþarfavörur“ ásamt m.a. frönsku kornbrennivíni og persnesku
rjóltóbaki.31 Þetta er eina ritheimildin sem höfundur þekkir um
innflutning á tóbakspípum, en fornleifafundir benda til þess að hollenskar
pípur hafi verið algengastar. 83,1% af krítarpípubrotunum úr Aðalstræti
(264 brot) eru óskreytt, en á 16,9% (54 brotum) eru merki, skraut eða
áletranir. Á 32 þeirra eru merki, sem af má ráða framleiðslustað, en ekki
hefur enn tekist að greina nema 24 þeirra. Pípurnar eru frá Hollandi
(24), Norðurlöndum (3) og Englandi (2).Algengust eru brot frá borginni
Gouda í Hollandi. Áletranir eru svo vel gerðar og pípurnar það vandaðar
að ætla má að þær séu örugglega þaðan, en ekki eftirlíkingar. Töluvert
var um að verkstæði annars staðar settu merki Gouda á pípur sínar, enda
þóttu þær góðar og voru eftirsóttar. Með einni undantekningu eru allar
pípurnar með merkjum frá Gouda einnig merktar „S“, sem stendur fyrir
„slegte“. Áletrun með nafni framleiðslustaðar á pípuleggjunum kemur
fyrir í þremur útgáfum, og er eitt dæmi um hverja: „N·GOUDA“,
TÓBAK OG TÓBAKSPÍPUR Á ÍSLANDI Á 18. ÖLD 137
3. mynd. Nokkur hælmerki frá Gouda á brotum fundnum við uppgröft við Aðalstræti.
Mælikvarði 2:1.
1 2 3 4 5 6