Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Síða 180

ný kirkja var byggð á Þingvöllum um 1640. Hún var 5 stafgólf að lengd
og hefur haft hliðarveggi úr torfi og grjóti. Um 1740 var enn byggð ný
kirkja og var sú í 6 stafgólfum. Sú kirkja stóð ekki lengi því í stað hennar
var byggð kirkja sumarið 1790 sem var 7,5x3,1 m að stærð. Grjótveggir
voru utan með norður- og suðurveggjum kirknanna sem byggðar voru
1740 og 1790. Hugsanlegt er að niðurgröfturinn í búðarvegginn hafi
verið gerður 1740 eða 1790 til að fá gott hleðslugrjót í kirkjuvegginn.
Austurgafli úr grjóti var ekki bætt við fyrr en 1822. Þegar núverandi
kirkja var byggð 1859, var hún höfð jafnlöng forvera sínum en mun
breiðari eða 5 m.
Grjótveggirnir utan með kirkjunum frá 1640, 1740 og 1790 hafa að
hluta til að minnsta kosti verið reistir ofan á undirstöðunum frá byrjun
16. aldar. Um það vitna grjót- og torfleifar ofan á þeim. Mjög lítið er
nú eftir af þessum veggjum og hefur mestallt grjótið sennilega verið
fjarlægt við byggingu núverandi kirkju 1859. Sáralítið torf hefur verið í
grjótveggjunum, sennilega aðeins nokkur lög af streng á milli steinarað-
anna.
Engar vísbendingar fundust um eldri kirkjubyggingar á hólnum og
verður því að vísa á bug hugmyndum um að þar hafi staðið „þing-
mannakirkja“ á 11. öld. Hið eina sem mögulega gæti bent til eldri mann-
virkja á þessum stað eru leirkersbrotin frá 13.-14. öld, en þau gætu eins
vel hafa orpist jörðu á víðavangi eða verið komin úr kirkjunni eftir að
hún var flutt upp á hólinn.
Eins og áður hefur verið vikið að voru gerðar tilraunir með viðnáms-
mælingar í kirkjugarðinum vestan við Þingvallabæ í von um að finna merki
um eldri kirkjubyggingar þar. Engin skýr merki fundust en í suðaustur-
horni garðsins var hátt viðnám á reglulegu svæði, um 7x3 m, sem snýr
austur-vestur.29 Þetta er engan veginn óyggjandi vísbending um staðsetn-
ingu eldri Þingvallakirkna og er ekki útilokað að hátt viðnám á þessum
stað bendi til ójafna í hraunklöppinni undir eða til bygginga frá bænum.
Leifar af byggingu, ef til vill þingbúð, fundust um 6 m norðan við nú-
verandi kirkju. Það hefur verið allstór bygging, með miklum veggjum úr
grjóti með moldarfyllingu. Í henni var ekkert eiginlegt gólflag en stoðar-
holur benda til að þak hafi verið á húsinu.Að svo stöddu verður lítið sagt
um stærð þessa húss, en það hefur verið meira en 2 m breitt, sennilega
um 3 m, að innanmáli og gæti hafa verið allt upp í 10 m langt ef marka
má af þúfum á yfirborði. Bygging þessi var löngu aflögð þegar kirkjan
var byggð laust eftir 1500, en hefur verið byggð eftir 1100 því að hún er
yngri en lagið sem peningurinn frá 1065-80 fannst í. Miðað við afstöðu
ÞINGVALLAKIRKJA 179