Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Blaðsíða 132

NATASCHA MEHLER
TÓBAK OG TÓBAKSPÍPUR
Á ÍSLANDI Á 18. ÖLD
Vitnisburður úr uppgrefti við Aðalstræti í Reykjavík
Í lok 16. aldar hófst sigurganga tóbaksins um Evrópu. Einhver elsta rit-
heimildin getur um Jean Nicot, franskan mann, sem var sendiherra í
Lissabon og flutti inn tóbak frá Flórída 1557 og ræktaði í garði sínum.Af
nafni hans dregur plantan nafn sitt Nicotiana.1 Frá þeim tíma breiddist
bæði tóbaksnotkun og tóbaksrækt hratt út um Evrópu. Samhliða því
þróaðist framleiðsla á áhöldum til tóbaksbrúkunar. Fyrstu tóbakspípurnar
í Evrópu voru gerðar úr leir eftir fyrirmyndum frá Ameríku.2 Englend-
ingurinn William Harrison skrifaði árið 1573: „In these daies the taking-
in of the smoke of the Indian herbe called “Tobaco” by an instrument
formed like a little ladell, whereby it passeth from the mouth into the
hed and stomach, is gretlie taken-up and used in England...“.3 Tóbaks-
notkun varð snemma almenn í Englandi og tóku Englendingar fljótlega
forustu í krítarpípugerð. Pípur voru, er fram liðu stundir, einnig fram-
leiddar víða annars staðar í Evrópu, en á 20. öld, þegar sígarettur verða al-
gengar, hverfa krítarpípurnar úr sögunni. Þegar árið 1598 skrifaði þýskur
lögfræðingur, Hentzner að nafni: „Englendingar reykja tóbak í sí-
fellu...þeir hafa pípur gerðar til þessa úr leir...þeir sjúga reyk upp í munn-
inn og blása honum út aftur um nasirnar eins og um rör ásamt miklu
slími og útferð frá höfðinu.“ 4
Miklar trúarbragðaofsóknir á dögum Jakobs konungs fyrsta (1603-
1625) urðu til þess að margir Englendingar flúðu til meginlandsins og
tóku með sér pípugerðariðnina til Hollands. Þar kom upp ný miðstöð
pípugerðar í Evrópu snemma á 17. öld. Flóttamennirnir tóku með sér
tákn sitt,Túdorrósina, og má finna hana sem skraut og merki á mörgum
hollenskum pípum allt að lokum 17. aldar.5 Fyrstu pípurnar voru með