Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Blaðsíða 160

eldsumbúnaði í eldhúsum á lokaskeiði opnu mateldstæðanna í byrjun 20.
aldar. Felst hann einkum í staðsetningu hlóða, fjölda eldhólfa, búnaði til að
stjórna trekk (undirblástur, skjól, reykhettur), tilveru óns eða öskustóar
undir hellunum eða ristinni sem eldurinn er kveiktur á. Það er eingöngu
á austanverðu Suðurlandi eða Suðausturlandi sem enn má sjá samsvörun
með eldstæðum gömlu hlóðaeldhúsanna í byrjun 20. aldar og eldstæðum
reykhúsa við upphaf þeirrar 21. Þar virðist eldstæðið t.d. langoftast vera
utan dyra. Í Ferðabók Eggerts Ólafssonar frá því um miðja 18. öld segir að
á þessum slóðum séu menn yfirleitt með útieldhús vegna brunahættu.
Hins vegar höfðu menn oft skepnur innanbæjar sem hitagjafa. Í lok hlóða-
tímabilsins er enn nokkuð um útieldhús á þessu svæði og þar hafa menn
yfirleitt eldstæðin í reykhúsunum utandyra og nefna gjarnan að ástæðan sé
brunahætta. Dæmigerðar hlóðir á þessu svæði voru yfirleitt vandaðri en
annars staðar. Þær voru einhólfa og eldurinn var kveiktur á rist eða hell-
um með rifu á milli, þar undir var öskustó eða ónn sem öskunni var skar-
að niður í. Aftur úr henni var oftar en ekki undirblástur, eða loftrás út í
gegnum vegg sem endaði í svokölluðu undirgosauga í utanverðum
veggnum þar sem trekkspjaldi var tyllt á ýmsa vegu eftir vindáttum.
Í svörum við skrá 102 kemur í ljós að reykleiðslur (kaldreykingarbún-
aður) eru algengar og að reykeldstæðið er yfirleitt vandaðra en annars
staðar gerist á landinu á þessu svæði. Þar sér maður t.d. oftar en ekki
bregða fyrir ristum, öskustó og undirblæstri.
Í sérbyggðum reykkofa í Austur-Skaftafellsýslu voru ekta skaftfellskar
hlóðir, einhólfa með rist og óni.10 Hann var notaður fram yfir 1990 eða
HANGIKJÖT Í RÓT UPP RÍS 159
6. mynd. Búnaður til að hengja upp
í reykhúsi Ólafs Thorlacius á Ísafirði.