Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Page 8
ALÞINGISREITURINN 7
sem alla jafna hafa ekki afrennsli til sjávar eða hafa ós til sjávar sem liggur svo
hátt að sjór fellur ekki inn í þau nema við óvenjulegar aðstæður. Dr. Margrét
Hallsdóttir, jarðfræðingur, er meðal þeirra sem ályktað hafa um Tjörnina. Hún
skrifar um myndun hennar og lífríki í grein sinni „Saga lands og gróðurs“
í bókinni Tjörnin1. Þar skrifar hún m.a. um rifið eða sjávar kambinn sem
miðbærinn stendur á. Hún telur að rifið hafi ekki verið full mótað fyrr en fyrir
um það bil 1200 árum og að gjóskulögin sem þar er að finna gefi til kynna
aldur Tjarnarinnar. Nefnir hún a.m.k. þrjú gjóskulög sem varð veitt eru í
efjunni og með aðstoð efnafræði og jarðlagafræði mátti tengja tvö þeirra við
ákveðin eldgos. Var það neðsta úr Veiðivötnum, hið svokallaða land námslag
(hér eftir LNL) frá 871±2 ár, en ofar í efjunni var miðaldalagið, það varð til í
þeytigosi út af Reykjanesi 1226. Samkvæmt Margréti er því hægt að áætla út
frá svipuðum setþykknunarhraða í Tjörninni fyrir og eftir fall landnámslagsins
að upphaf lífrænnar setmyndunar hafi verið í byrjun 9. aldar. Hafa rannsóknir
Margrétar aðstoðað fornleifafræðinga við greiningu á því svæði sem um er
rætt og eru þær vafalaust gagnlegar á öðrum svæðum í nágrenninu þar sem
verið er að rannsaka fyrri mannvist.
Rannsóknin benti m.a. til þess að þegar lífræna efjan tók að safnast fyrir á
botni Tjarnarinnar í upphafi hafi gætt örlítilla seltuáhrifa. Grunnvatnsstreymi
frá Vatnsmýrinni og holtunum í kring hefur séð til þess að Tjörnin hélst
nægjanlega fersk til að vatnajurtir gætu þrifist. Tjarnarbakkarnir voru grónir
gulstör og öðrum tegundum af hálfgrasaætt en þegar líða tók á 10. öld virðist
þessi gróður fara heldur halloka. Skýringin á þessum umskiptum fékkst þegar
skoðuð var samsetning kísilþörungaflórunnar. Kísilþörungum sem þola ísalt
vatn fjölgar í efjunni fyrir ofan landnámslagið; bendir því allt til þess að seltan
hafi aukist í Tjörninni strax á 10. öld og haldist svo fram á 12. öld. Um 1200
verða svo önnur umskipti í Tjörninni og verður hún því sem næst fersk í annað
sinn. Ekki er hægt með berum augum að greina mun á efjunni sem settist til í
Tjörninni þegar hún var fersk eða þegar seltuáhrifanna gætti. Efjan er brúnleit
og trefjótt. Trefjarnar eru komnar frá háplöntum en brúnleiti massinn er að
mestu úr leifum ýmissa þörunga, þar á meðal kísilþörunga og stýrisþörunga, en
einnig lífrænum efnum (humus) úr jarðvegi sem borist hefur með grunnvatni
af vatnasviðinu, úrgangi frá lífríki Tjarnarinnar og f leiri niðurbrotsefnum.
Hins vegar sker efsti og þá jafnframt yngsti hluti efjunnar sig úr en hann er úr
nær svörtum myndlausum massa og ekki hægt að rannsaka hann frekar með
frjókornamælingu. Þessi svarti massi virðist við fyrstu athugun vera ráðandi á
svæðum A, C, E, F og G á Alþingisreitnum, í jarðlögum sem eru aldursgreind
1 Margrét Hallsdóttir 1986.