Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Page 18

ALÞINGISREITURINN 17
fræðimönnum og er eftirfarandi: Við járnvinnslu er mýrarauðanum safnað
saman og hann þurrkaður. Í Skandinavíu var hann ristaður áður en hann var
settur í ofninn. Ekki hafa fundist merki um það hér en ekki er þar með sagt
að hann hafi ekki verið ristaður. Þar sem gæði mýrarauðans hérlendis þykja
meiri en í Skandinavíu10 hefur ef til vill ekki þótt nauðsynlegt að rista rauðann
heldur einungis þurrka.11 Kol þurfti einnig til járnvinnslunnar og voru þau
gerð í þar til gerðum kolagröfum (sem fjallað verður um hér á eftir). Áður en
mýrarauða og kolum er blandað í ofninn þarf að hita hann upp. Hitanum varð
að stjórna og þurfti því að fara gætilega. Voru nýttir fýsibelgir eða svokallaðir
blástursbelgir til þess að auka hitann í ofnunum og var hægt að stjórna hitanum
upp að vissu marki með þeim. Járnið mátti ekki bráðna og því ekki æskilegt
að hitastigið færi yfir 1200 C°. Til þess að ná járninu út þegar vinnslunni lauk
þurfti að vera gat á ofninum sjálfum, einnig hefur þurft op sitt hvoru megin
til að stinga nefjum blásturbelgjanna í nema dugað hafi öðrum megin. Ef
ofnarnir höfðu „háls“ eða svokallað „shaft“ (sbr. Shaft-furnice) hafa bæði kol
og mýrarauði verið sett ofan í hann og mætt hitanum sem stafaði frá eldinum
á botni ofnsins. Hefur það eldstæði verið gert úr viðarkurli, torfi og jafnvel
beinum. Síðan hefur verið hægt að fylgjast með bræðslunni í gegnum gatið þar
sem járnið var tekið út. Ef málmurinn var orðinn hvítur gaf það til kynna að
úr væri orðið járn. Var það þá dregið út og hamrað létt í af li eða á af lsteini til
þess að þjappa málminum saman og hreinsa sorann út. Það sem gerist í þessu
ferli er að við brunann afoxast járnið úr vötnuðu járnoxíði og umbreytist í
járnmálm. Vegna þess að járnmálmurinn er þyngri en sorinn, sem hleypur frá
í afoxuninni, sígur málmurinn, en sorinn, það er að segja stór hluti af honum,
10 Margrét Hermanns-Auðardóttir og Þorbjörn Friðriksson 1992, bls. 7-11.
11 Margrét Hermanns-Auðardóttir og Þorbjörn Friðriksson 1992, bls. 7-11.
Teikning b. Járnvinnslusvæðið á svæði B.