Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Page 89

88 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
sjómanna, menntun skipstjórnarmanna, þyrlubjörgunarþjónustu, framförum
í veðurfræði, siglingatækni og betri skipum. Heimildarmenn segja að meira
hafi verið um vinnuslys á togurum en skútum og kemur það jafnframt fram
í rannsóknum að f lest sjóslys verða við togveiðar. 162
Ósyndir upp til hópa
Fram um 1890 var ekki neinum slysavörnum til að dreifa hér á landi. Mikil
sjóslys veturinn 1886-1887 urðu þá til þess að séra Oddur Gíslason á Stað í
Grindavík hóf að reka áróður fyrir nauðsyn slysavarna. Kynnti hann m.a. til
sögu einföld tæki sem ætluð voru til þess að lægja brim og öldurót með lýsi
og víða voru tekin í notkun, einkum báruf leygur og ýlir. Mikið var rætt um
nauðsyn þess að staðsetja björgunarbát í Reykjavík eftir að seglskipið Ingvar
fórst með manni og mús við Viðey í apríl 1906 og þar að auki þrjár skútur
á Faxaf lóa.163 Fátt gerðist þó í slysavarnarmálum fyrr en 1928 með stofnun
Slysavarnarfélags Íslands, ef undan er skilið Björgunarfélag Vestmannaeyja
sem frá árinu 1920 stóð að rekstri björgunar- og varðskipsins Þórs ásamt
ríkissjóði. Í þessu sambandi má einnig nefna að frá því um miðja 19. öld sendu
Danir varðskip á Íslandsmið. Sérstakt skip til gæslu- og björgunarstarfa hér við
land var smíðað 1906 og var það oftast við störf mestan part ársins, en lengi
framan af höfðu dönsku varðskipin aðallega verið við gæslu frá vori og fram
á haust. Íslensk landhelgisgæsla tók formlega til starfa árið 1926.
Veiðar á seglskipum kölluðu eftir þekkingu í siglingafræðum og
sjómennsku og skipti kunnátta af þessu tagi því verulegu máli fyrir öryggi
sæfarenda. Fyrsti vísir að kennslu skipstjórnarmanna hér á landi hófst um
1850 en var stopul og í höndum einkaaðila. Stýrimannaskóli fyrir allt landið
var ekki stofnaður fyrr en 1891 í Reykjavík.164 Vitar voru einnig mikilvægir
út frá öryggissjónarmiði en sá fyrsti sinnar tegundar á Íslandi var tekinn í
notkun 1878. Síðan liðu nær tveir áratugir þar til nýir vitar voru reistir.
Sundkunnáttu sjómanna var lengi mjög ábótavant. Sundkennslu var komið
á við Stýrimannaskólann veturinn 1937-1938 og árið 1940 var sundskylda
162 Vilhjálmur Rafnsson og Hólmfríður Gunnarsdóttir, „Dauðaslys sjómanna
1966-1986“, Læknablaðið 77 (1991), bls. 330. – Kristinn Sigvaldason, Friðrik
Þór Tryggvason, Guðrún Pétursdóttir, Hilmar Snorrason, Halldór Baldursson
og Brynjólfur Mogensen, „Slys meðal sjómanna á Íslandi árin 2001-2005“, bls.
29-35.
163 Einar S. Arnalds, Mannslíf í húfi. Saga Slysavarnarfélags Íslands (Reykjavík: Mál
og mynd 2001), bls. 15-26.
164 Einar S. Arnalds, Stýrimannaskólinn í Reykjavík, bls. 8-24.